Κάποτε θα πίναμε ένα κρασί με τον Καραμανλή (τον Κωστάκη), μετά ένα τσάι με τον Γιωργάκη, έπειτα έναν φραπέ με τον Τσίπρα και τώρα με τον Κούλη δεν ξέρουμε ακόμη τί αν και φαντάζομαι σύντομα θα τον πιούμε. Τέλος πάντων, οι υπέρμαχοι όλων όσων πέρασαν ποτέ από θέσεις εξουσίας, μερικές φορές εκλαμβάνουν (ή πλασάρουν) τους καλούς τρόπους και συγκεκριμένα την ευγένεια, ως κύριο κριτήριο της ηθικής ενός ανθρώπου. Και συνήθως μένω με ανοιχτό το στόμα. Αναρωτηθήκαμε πριν λίγα χρόνια, αν το νόμιμο είναι και ηθικό αλλά μάλλον ποτέ αν το ευγενικό είναι και ηθικό.
Θεωρούμε ηθικούς όλους όσους ακολουθούν τους κανόνες της κοινωνίας που έχουν αποκλειστικά να κάνουν με τοπικά ήθη και αξίες και ελάχιστα με ηθική. Ο σίριαλ κίλερ της Κύπρου, μάθαμε ότι ήταν μια χαρά άνθρωπος. Καλοντυμένος, μορφωμένος, ευγενικός, πράος και άλλα χαριτωμένα. Το πρόβλημα ήταν πως από όλα αυτά, ο περίγυρός του συμπέρανε πως ήταν και ηθικός. Το ίδιο και τα θύματά του. Όλα τα χαρακτηριστικά του όμως, αφορούσαν μόνο όσα επιβάλλουν οι κοινωνικοί κανόνες, η ευγένεια και γενικά, ο πολιτισμός μας. Η ηθική του όμως ήταν κάτι άλλο και αυτό σόκαρε πολύ την συντηρητική κοινωνία που ζούσε. Αν το σκεφτείς, ένας εξίσου καθωσπρέπει άνθρωπος μιας άλλης χώρας και κουλτούρας, ένας ντιπ Ανατολίτης για παράδειγμα, με τρεις γυναίκες και μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, όσο ευγενικός και να μας φαινόταν, σπάνια θα λογιζόταν για ηθικός.
Ίσως λοιπόν, ήρθε ο καιρός να ξεμπλέξουμε τις ευγένειες από το ποιόν ενός ανθρώπου μπας και το σώσουμε. Ένας δολοφόνος, ένας κλέφτης, ένας απατεώνας δεν είναι κακότροποι ζορ ζορινά. Μπορούν κάλλιστα να είναι εντελώς όξω από τα καλτ στερεότυπα, μπορούν ξέρω γω, να κάνουν περιστασιακές χιπστεριές με μούσια και δερμάτινους χαρτοφύλακες ή ακόμη και να τηρούν όλους τους κανόνες υγιεινής, μπορούν να μην είναι καθόλου αθυρόστομοι ή οϊμέ, να περνούν γριούλες απέναντι στο δρόμο. Όπως και ένας πολιτικός μπορεί πραγματικά στις κοινωνικές του συναναστροφές να είναι άψογος, η ιδανική παρέα και πραγματικά να μην έχεις να πεις κακή κουβέντα. Όμως είναι σχεδόν δεδομένο πια, πως παράλληλα, μπορεί να μην έχει κανέναν ενδοιασμό να διαπράξει αδικίες, που δεν θα συμβάδιζαν ποτέ με το στερεότυπο που ονομάζουμε “η ψυχή της παρέας”.
Και ναι, μέχρι χθές στον λίγο πιο αθώο κόσμο μας, μάλλον ήταν πιθανότερο ένας άξεστος να ήταν απατεώνας ενώ ένας καθωσπρέπει “οικογενειάρχης” να ήταν ηθικός. Όμως έχουμε εκμεταλλευτεί τόσο πολύ το στερεότυπο αυτό, που πλέον μάλλον το αντίθετο είναι πιο πιθανό. Ελεμένταρι δηλαδή, όπως οι παιδεραστές είναι πιθανότερο να εργάζονται σε χώρους που έχουν παιδιά, έτσι και ο απατεώνας θα προσποιηθεί τον νομοταγή και τον δίκαιο για να μην πιαστεί. Ο δε άξεστος και αγενής, πολύ συχνά φαίνεται τέτοιος διότι είναι τόσο απηυδισμένος από όσα βλέπει τριγύρω, που διαρκώς ξεσπαθώνει γιατί τον πνίγει το δίκιο του και απλά αδυνατεί να ακολουθήσει τους κοινωνικούς κανόνες που του επιβάλλουν ευγένειες και άλλα εξωφρενικά. Ως άλλος Διογένης, ένας “άξεστος”, “ακοινώνητος” και “μονόχνωτος” μάλλον είναι η πιο υγιής και ωφέλιμη επιλογή για παρεάκι σήμερα. Και σαφώς η πιο ασφαλής αν θέλεις να κρίνεις κάποιον.
Και φτάνουμε στο ψητό. Η ευγένεια που λες, με κάνει πολλές φορές να βγάζω καντήλες. Στον δικό μου μικρόκοσμο τουλάχιστον, παρατηρώ ότι παίζει να μην συμβαδίζει καθόλου με την ηθική. Τη δική μου εννοώ. Διότι πόσο ηθικό είναι να είσαι ευγενικός απέναντι σε όλους μα όλους, απέναντι στην απληστία, την αγένεια, την ξιπασιά, ακόμη και τη βλακεία. Όμως αφήνω ακόμη ένα μικρό παραθυράκι για μερικές σπάνιες περιπτώσεις καθώς απ΄την άλλη, πόσο ηθικό είναι να σηκώνεις μονίμως το δάχτυλο, να καταδεικνύεις τα λάθη, να γίνεσαι ο δυσάρεστος, ο κακός, ο ανάποδος; Κι εκεί μπερδεύομαι. Είναι αρετή η ευγένεια, ή το αντίθετο; Όταν είσαι ευγενικός με κάποιον που δεν το αξίζει μόνο και μόνο διότι έτσι επιβάλλεται από τους κανόνες της κοινωνίας, είναι στ’ αλήθεια καλό, παρότι έτσι προδίδεις τις αξίες σου; Μύλος.
Το καταλαβαίνω ότι η ευγένεια γενικά, είναι πολύ μεγάλο πράγμα και μάλιστα αυτά τα τελευταία χρόνια της κρίσης που τη συναντάς όλο και πιο σπάνια στους απλούς ανθρώπους και που όλοι την έχουμε τόσο ανάγκη. Ειδικά στα παιδιά, το βλέπω από πρώτο χέρι, πως η ευγένεια διδάσκει ηθική, διδάσκει τους τρόπους που συμπεριφερόμαστε, μαθαίνει τους κανόνες μας πολύ πριν χρειαστεί κανείς να μάθει γιατί υπάρχουν αυτοί οι κανόνες και εάν θα πρέπει να τους αμφισβητήσουμε ή και να τους αλλάξουμε. Πολύ ειδικά όμως, μάλλον αρχίζω να πιστεύω πως η υπερβολική ευγένεια προς όλους και πάντοτε, ίσως να είναι η ντροπή του πολιτισμού μας και μην κάνει καλό ούτε στους άλλους, ούτε σε εμάς τους ίδιους.
Όμως καθώς δεν είμαστε υποχρεωμένοι να τα βλέπουμε όλα άσπρα-μαύρα, ίσως η καλύτερη λύση θα ήταν να μην βάλει κανείς την αγένεια στον αντίποδα της ευγένειας αλλά την ειλικρίνεια και την αλήθεια. Μια ευγενική, καθωσπρέπει και καλοντυμένη αν πρέπει, μα πάντοτε αλήθεια. Που είναι πιο δύσκολη, που πονάει περισσότερο όσο ευγενικά και αν την πεις, είναι δυσάρεστη σχεδόν πάντα αλλά που ποτέ δεν θα σε κάνει να ξενερώσεις, να χάσεις τον ύπνο σου, να προδώσεις τις αξίες ή το δίκιο σου και να χωθείς σε ένα βαρέλι μακριά απ΄όλους για να γλιτώσεις. Και που δεν χρειάζεται να είναι αγενής αλλά σήμερα, όσο τίποτα, οφείλουμε να τη λέμε όλο και πιο συχνά.
Τα λέω όλα αυτά, γιατί την επόμενη φορά που θα τολμήσει να έρθει ξανά άθρωπος και να μου πει ότι ο Κούλης είναι μια χαρά παιδί για παρεΐτσα ή ότι ο Τσίπρας μπορεί να τα σκάτωσε αλλά έχει τρόπους, θα πέσει ευγενικό link στο παρόν άρθρο, μετά τη μπούφλα.
