Πάνος Θεοδωρίδης: Κιλκίς

Πριν φτάσουμε στησύνοψη της ομαλοποίησης, το κύριο σώμα του ΕΛΑΣ που έμεινε στην πόλη από την 29^η Οκτωβρίου έως την 2^α Νοεμβρίου, κατά μία μαρτυρία του γιού του σημαιοφόρου του 16^ου συντάγματος Τόλιου, αναχώρησε με προορισμό το Κιλκίς αμέσως μετά την παρέλαση, ενώ άλλα τμήματα προωθούνταν από τα δυτικά.

Ο πληθυσμός της πόλης αναθάρρησε, αλλά οι χιλιάδες οπλισμένοι ενάντιοι μαχητές, σε απόσταση πενήντα χιλιομέτρων και χωρίς ενδιάμεσο φραγμό, δεν ήταν μια εκκρεμότητα που χωρούσε καθυστέρηση.

Μέσα στο Κιλκίς, οι μαρτυρίες που υπάρχουν είναι συχνά ελλιπείς ή αντιφατικές. Ηιστορία της μάχης κυκλοφορούσε ως προφορική παράδοση, που άκουσα πρώτη φορά παιδί, στην δεκαετία του 50.

Συμφωνά με αυτήν, λέγεται ότι σε μια υποτιθέμενη μάζωξη οπλαρχηγών, μόνον ο Αντών Τσαούς (ο Φωστερίδης) επιθεώρησε τον τόπο και είπε ότι αρνείται να σφαγιαστεί σε αυτήν την αλεπότρυπα, και έφυγε ανατολικά με τους ανθρώπους του.

Βέβαια, τον περιβόητο (και αποτελεσματικό) Μπάφραλη οπλαρχηγό, τον βρίσκουμε τον Σεπτέμβριο του 1944 σε επανάκτηση (έστω, διεκδίκηση) των περιοχών της ανατολικής Μακεδονίας από τους Βουλγάρους και αργότερα στα Δεκεμβριανά να πολεμάει στου Μακρυγιάννη.

Ακόμη, όμως, και εάν δεν αληθεύει η διήγηση, είναι ενδεικτική της εμπιστοσύνης των αντικομμουνιστών στο άτομό του, κάτι που ισχύει και για τον αρχηγό των ενόπλων του Κούκκου Πιερίας, Κισά Μπατζάκ.

Οι περιγραφές της μάχης του Κιλκίς που ξεκίνησε με την πρώτη επαφή την 3^η Νοεμβρίου και άρχισε ουσιαστικά τα ξημερώματα της επομένης, μετά από εσωτερική σύγκρουση των επικεφαλής στρατιωτικών με τον Κικίτσα που εντέλει πέρασε η άποψή του, είναι γενικά ομαδοποιημένες στα εξής σημεία στα οποία και θα μείνουμε, χωρίς να εμβαθύνουμε, όπως είναι φυσικό.

Μόνον ο Αναστασιάδης έχει την πληροφορία πως εκπρόσωποι του ΕΛΑΣ πήγαν να διαπραγματευτούν ανακωχή ή εκεχειρία και σφαγιάστηκαν. Ίσως μπερδεύεται η αφήγηση με το γεγονός της αποτελεσματικής πρώτης βολής σε κτίρια του Κιλκίς, καθώς οι αμυνόμενοι περίμεναν να πλησιάσουν πολύ οι επιτιθέμενοι.

Οι αμυνόμενοι είχαν οχυρωθεί τον λόφο Αγίου Γεωργίου, και σε ένα μέτωπο στον δρόμο προς βορράν, για την Τέρπυλλο, κυρίως επειδή ένα αριθμητικά μεγάλο απόσπασμα ομοϊδεατών τους, κατέβαινε από το Ροδώνα. Αν ενώνονταν με τους υπόλοιπους, θα είχαν συγκεντρωθεί πάρα πολλοί στο κύριο πεδίο των συγκρούσεων.

Είχαν επίσης καταλάβει μεγάλα κτίρια, το Διοικητήριο, το Νοσοκομείο, Στρατώνες και Καπναποθήκες, ενώ περίμεναν περιορισμένη ενίσχυση από τα ανατολικά.

Υπήρχε και η πληροφορία ότι μεγάλη οπλισμένη δύναμη είχε αποβιβαστεί στον Στρυμόνα και μέρος της θα ερχόταν στο Κιλκίς, ενώ μια άλλη μοίρα θα ενίσχυε τον Φωστερίδη.

Φυσικά η διάταξη των δυνάμεων ήταν μάλλον αποτέλεσμα της πολυαρχίας, διότι απέναντι από τα δύο πλήρη συντάγματα του ΕΛΑΣ υπήρχε μόνον ένα οχυρωμένο αντέρεισμα και, κατά τα φαινόμενα, έλλειψη βαρέος οπλισμού.

Το σχέδιο Κικίτσα ήταν απλό. Μετωπική επίθεση στον Άγιο Γεώργιο, με το 30^ο σύνταγμα της Δεκάτης μεραρχίας, ενισχυμένο, εμβολισμό των οχυρώσεων κοντά στην Τέρπυλλο για να ακολουθήσει επίθεση του 13^ου Συντάγματος στους αντιφρονούντες του Ροδώνα και μετά, εκκαθαρίσεις μέσα στη πόλη .

Το 16^ο σύνταγμα, το προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη μέσω Δερβενίου, και με άλλες ενισχύσεις, θα χτυπούσε από πίσω τους αντιπάλους, προσπαθώντας να κόψει τις διαφυγές τους.

Η δωδεκάωρη μάχη έφερε μια έξοδο 500 έως 700 αμυνομένων που δεν απέφυγαν την σύλληψη, οδεύοντας προς Θεσσαλονίκη, και την παράδοση περίπου 5 χιλιάδων αντιπάλων του ΕΛΑΣ(δεν γράφω «μαχητών» επειδή οι πηγές αλληλογρονθοκοπούνται) και πολλούς νεκρούς στο πεδίο της μάχης, περισσότερους από τους 130 περίπου του ΕΛΑΣ.

Ωστόσο, υπήρξε εκτέλεση πολλών αιχμαλώτων, είτε μετά από αναγνωρίσεις αυτουργών σε παλιές επιχειρήσεις είτε και από τους κατοίκους των γύρω χωριών κυρίως.

Σπουδαίο ρόλο στην αποκοπή των ηττημένων που κατέφυγαν σε κλειστόστομες αδιέξοδες κοιλάδες κάτω από τους λόφους του Φιλύρου, όπου κι εξοντώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, έπαιξε το ολιγομελές αλλά έμπειρο ιππικό του ΕΛΑΣ που τους πρόλαβε μετά από δύο ώρες απώλεια κάθε επαφής μαζί τους.

Εκεί σκοτώθηκε και ο Κισά Μπατζάκ. Κατ΄άλλους, αυτοκτόνησε για να μη τον πιάσουν αιχμάλωτο, δηλαδή να τον εκτελέσουν. Τέτοιες μέρες, η Δικαιοσύνη άρχισε να ξεχνιέται.

Οι περισωθέντες κλειστήκαν σε στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης. Αρκετοί συνέχισαν να εκτελούνται, ενώ πολλοί ανακρίθηκαν. Οι αρχηγοί των τμημάτων αυτών δεν γλύτωσαν, με επιφανέστερη απώλεια τον ίδιο τον Κισά Μπατζάκ.

Ο Δάγκουλας τραυματίστηκε, πιάστηκε, νοσηλεύτηκε, ανακρίθηκε και πέθανε μετά από δεκαπέντε τουλάχιστον ημέρες, ενώ το πτώμα του

Τον Δάγκουλα τον είδα, πεθαμένο. Μια σταλιά μου φάνηκε. Τον είχαν σε ένα κάρο στην Αριστοτέλους και ερχόταν από παντού ο κόσμος και τον έφτυνε. Ήταν ένα αηδιαστικό θέαμα-σαν τυλιγμένος με κάτι παράξενο, ανάερο.(Ρ.Δ, 1988)

Τα στρατόπεδα άδειασαν από αντιστασιακούς και ομήρους και άρχισαν να γεμίζουν από υπόπτους για δοσιλογισμό, αλλά και ένστολους, μερικούς από την χωροφυλακή, ενώ πλήθος -που τους είπαν αργότερα κι αυτούς «ομήρους»- κατέληξαν στην Αριδαία. Μαζί τους και ο Χρυσοχόου. Υπήρξαν έντονες καταγγελίες για αποδεκατισμό των ομήρων στην διαδρομή.

Το μέρος τούτο η Κυρρηστική

φουλ στην καπναποθήκη σήμερα

τόπος με νερά, ευτυχία του υλικού

τον βλέπεις πηγαίνοντας στην Έδεσσα

απο Θεσσαλονίκη δεξιά σου.

Οι θηριώδεις ταγματασφαλίτες Ομπαρλήδες

κατοικούν ψηλότερα.Οι ενέδρες των ΤΕΑ

το 49 γινόταν παρακάτω. Ό,τι απόμεινε

δεν αξίζει να συχωρεθεί. Το Κιλκίς

απέχει αρκετά-τριάντα χρόνια.

Πές μου λοιπόν πως σε προσανατόλισα

βαδίζοντας σε δίσεκτους καιρούς