Σε συνέντευξη για το Esquire στα τέλη του 2013 ο Glenn Greenwald αναφέρθηκε στη μεταπολεμική προειδοποίηση του Eisenhower για τους Διεθνείς Οργανισμούς: αναδεικνύονται ισχυρότεροι από δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες χωρών. Ο Greenwald επισήμανε ότι δεν έχει υπάρξει ηγέτης να αναμετρηθεί μαζί τους. Η υπόσχεση του Ομπάμα παρέμεινε υπόσχεση.

Δύσκολο μια χώρα μόνη, ιδιαίτερα μικρή, να σηκώσει ανάστημα ή να πάρει τη δύσκολη απόφαση ν’ αποσυρθεί από κάποιον Οργανισμό. Θα απομονωθεί. Είδαμε το τίμημα του Brexit. Και ο Ομπάμα, όπως είπε ο Greenwald, σεβόταν την εξουσία των θεσμών αλλά δεν επιθυμούσε ρήξη, όσο κι αν την ήθελε αποτελεσματικότερη. Το σύστημα είναι ισχυρό, τόσο, ώστε δίχως διεθνή θεσμική υποστήριξη δύσκολο για έναν εθνικό ηγέτη να τα καταφέρει. Αυτή τουλάχιστον η πεποίθηση.

And then came Donald. Ο οποίος όχι μόνο απείλησε, προχώρησε σε πράξεις και, πρωτίστως, τα έβαλε με το κατεστημένο στο διεθνές εμπόριο.

Μεγάλα τα προβλήματα, ειδικά η Κίνα, μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου απ’ το  2001 και πρώτη στην παραβίαση των κανόνων. Ειδικά με το χάλυβα. Παλιό πρόβλημα η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της χαλυβουργίας παγκοσμίως. Αλλά έχει πλέον αγγίξει πρωτόγνωρα επίπεδα. Κύριοι ένοχοι οι Κινέζοι. Κυβερνητικός παρεμβατισμός, κρατικές επιδοτήσεις και dumping (εξαγωγές σε τιμές χαμηλότερες της εγχώριας  αγοράς, ακόμα κι απ’ το κόστος παραγωγής). Πρακτικές στρέβλωσης που θέτουν εκτός ανταγωνισμού τη βιομηχανία στις χώρες εισαγωγής και οδηγούν σε γιγάντωση προσφοράς σε σχέση με τη ζήτηση. Κίνα, η βασίλισσα της ανισορροπίας. Τις αρνητικές επιπτώσεις μεγέθυνε η κρίση, χαμηλές τιμές στραγγάλισαν εγχώριες βιομηχανίες. Πλημμύρα εισαγωγών, πτωχεύσεις, αυξανόμενη παγκόσμια ένταση. Θεσμική αντίδραση με την ίδρυση το 2016 του Παγκόσμιου Φόρουμ για το Χάλυβα, υπό την εποπτεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και τη συμμετοχή μεγάλων οικονομιών. Σκέψεις και διασκέψεις ώστε ν’ αντιμετωπιστεί η κατάσταση.

Άσχημα τα πράγματα και με το αλουμίνιο. Πάλι επιδοτήσεις, κυρίως κινέζικες, πάλι πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα. Δραματική η αύξηση παραγωγής μη-σιδηρούχων μετάλλων, στάσιμη η ευρωπαϊκή παραγωγή, στο μισό της Κίνας.

Προβλέψιμα αυτά σε όσους άνοιξαν τις πόρτες του ΠΟΕ στους Κινέζους. Δεν έπρεπε  να εκπλήσσουν. Πολιτική η απόφαση να μπει η Κίνα στο παιχνίδι. Όλοι γνώριζαν ότι δεν θα έπαιζε μπάλα με τους κανόνες, ούτε καν μετά το 2016 που έληξε η δεκαπενταετής μεταβατική περίοδος, ο μήνας του μέλιτος και αναγνωρίστηκε ως οικονομία αγοράς. Αλλά έτσι μπορούσαν να την ελέγξουν. Καλύτερα μέσα με την ελπίδα να παίξει με κανόνες παρά έξω. Συνέφερε εξάλλου με τα φτηνά εργατικά.

Οι Διεθνείς Οργανισμοί συχνά αποφασίζουν με πολιτικά κριτήρια αλλά με εθελοτυφλία. Όπως με την ευρωπαϊκή διεύρυνση προς τα ανατολικά, όπου το ευρωπαϊκό κεκτημένο κερδήθηκε με επιταχυνόμενες διαδικασίες, δίχως ουσιαστική δημοκρατική ωρίμανση στη μετάβαση από τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Ο Ορμπάν σκορπά μιμίδια μίσους στην ενωμένη Ευρώπη σοκάροντας τάχα μουδιασμένους ν’ αντιδράσουν Ευρωπαίους. Οι ίδιοι που γνώριζαν πώς μπήκε η Ελλάδα στην Ευρωζώνη και δε δίστασαν να τη χτίσουν, ταχύτατα, μέσα σε καραντίνα λιτότητας.

Ο Τραμπ δεν μούδιασε, αντέδρασε. Το 2018, τάχα για εθνική ασφάλεια, φόρεσε καπέλο δασμών 25% σε εισαγωγές χάλυβα και 10% σε εισαγωγές αλουμινίου στις ΗΠΑ από αριθμό χωρών, παρακάμπτοντας με τη σειρά του κανόνες του ΠΟΕ.

Σημαντική αγορά οι ΗΠΑ για την ΕΕ, μεγάλες οι συνέπειες των περιοριστικών μέτρων για την βιομηχανία της Ένωσης που ήδη υπέφερε από το παγκόσμιο πλεόνασμα, την αύξηση εισαγωγών φτηνού χάλυβα, ιδιαίτερα κινέζικου. Πρόσθετη ζημιά από τα μέτρα Τραμπ, επιπλέον πίεση στην ευρωπαϊκή οικονομία που ταλαιπωριέται από Brexit και χρέη κρατών μελών. Η ΕΕ αναγκάστηκε ν’ αντιδράσει το καλοκαίρι του 2018 με μέτρα διασφάλισης. Ήδη από το 2016, πριν την εκλογή Τραμπ, ασκούσε επιτήρηση σε εισαγωγές προϊόντων σιδήρου και χάλυβα από τρίτες χώρες. Μόλις αυτός ανακοίνωσε τους πρόσθετους δασμούς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβη σε έρευνα διασφάλισης με βάση τις καταγραφές από την επιτήρηση που επιβεβαίωσαν την απειλή και την αναμενόμενη ζημιά στη ενωσιακή βιομηχανία. Τα μέτρα διασφάλισης έχουν μορφή ποσόστωσης σε συγκεκριμένες κατηγορίες εισαγωγών χάλυβα, η οποία όταν εξαντλείται επιβάλλεται δασμός 25% στην επιπλέον εισαγόμενη ποσότητα.

Οι συνθήκες ήταν ήδη οριακές αλλά με τον Τραμπ προστέθηκε καπάκι ο κίνδυνος εκτροπής προς την ΕΕ εμπορικών ροών που προορίζονταν για ΗΠΑ. Τα προσωρινού χαρακτήρα αρχικά μέτρα οριστικοποιήθηκαν για δύο χρόνια στις αρχές του 2019. Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως εκπρόσωπος της ΕΕ, προσέφυγε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου διαμαρτυρόμενη για τα αμερικανικά μέτρα και επέβαλε και μέτρα εξισορρόπησης στις εισαγωγές άλλων προϊόντων από ΗΠΑ ως αντίποινα. Το σπασικλάκι του ΠΟΕ η ΕΕ, πάντα ακολουθεί διαδικασίες.

Σε σχέση με το αλουμίνιο η Ευρώπη εφαρμόζει για την ώρα σύστημα επιτήρησης στις εισαγωγές ορισμένων προϊόντων. Έντονη η δυσαρέσκεια για τους αδικαιολόγητους δασμούς των ΗΠΑ, ύψους 10%, στις εισαγωγές αλουμίνιου. Συζητείται η δημιουργία ενός Παγκόσμιου Φόρουμ για το αλουμίνιο ανάλογο με αυτό του χάλυβα.

Αναγκαία τα μέτρα της ΕΕ ώστε να διατηρήσει τιμές και μερίδιο αγοράς της ευρωπαϊκής παραγωγής και να αναχαιτιστεί η απώλεια θέσεων απασχόλησης στον κλάδο του χάλυβα – και όχι μόνο. Σε κάθε περίπτωση, εμπορικός πόλεμος.

Πολεμική κατάσταση, αφορμή και όχι αιτία ο Τραμπ, ο οποίος με ιδιοτέλεια θέλησε να τα βάλει με το κατεστημένο, να πουλήσει μαγκιά. Αιτία ο καπιταλισμός που θέτει κανόνες στο δαρβινικό εαυτό του, που τους παρακάμπτει εξαιτίας του δαρβινικού εαυτού του έως να κάνει το δαρβινικό εαυτό του τσακωτό.

Και ο πόλεμος συνεχίζεται, ολοένα νέες μάχες. Μόλις την περασμένη Δευτέρα το κινεζικό υπουργείο οικονομικών ανακοίνωσε αύξηση δασμών σε ορισμένες αμερικανικές εισαγωγές μέχρι 20% και 25 %, αντίποινα για προηγούμενο χτύπημα των Αμερικανών, μερικές μέρες πριν, με αύξηση δασμών στα 25% σε σειρά αγαθών που εισάγονται στις ΗΠΑ από την Κίνα.

Δασμοί επαναφέρουν σύνορα, πόλεμος δίχως δάκρυα – συγκριτικά και ευτυχώς. Ανάλογο κρεσέντο σε άλλους καιρούς θα οδηγούσε σε αληθινό πόλεμο, δίχως το προστατευτικό περιθώριο που προσφέρουν οι κανόνες και διαδικασίες Διεθνών Οργανισμών. Αυτή είναι αλήθεια. Όσο κι αν ο αμερικανός Πρόεδρος προκαλεί τους θεσμούς με λεονταρισμούς και μαγκιά, η ρητορική, τακτική και πρακτική του υπεραπλουστεύουν, αγνοώντας σύνθετες έννοιες όπως οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας ή οι κανόνες καταγωγής. Προπαγάνδα για θερμοκέφαλους, μη ενημερωμένους ψηφοφόρους. Και τέτοιοι δεν υπάρχουν μόνο στις ΗΠΑ. Είναι οι προστατευτικές δικλείδες ασφαλείας που παρέχουν οι Διεθνείς Οργανισμοί, στην περίπτωση αυτή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, που βοηθούν να αποφευχθεί πραγματικός πόλεμος.

Ο καπιταλισμός. Πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών δείχνει τη ζημιά από τις ανεξέλεγκτες πρακτικές ανάπτυξης στη βιόσφαιρα. Αλλά και ο ΟΗΕ που έβγαλε την έκθεση, Διεθνής Οργανισμός είναι. Έχω αναφερθεί πρωτύτερα σε αυτό: είχαμε τη σοφία, μέσα από ιστορία και πόνο, να φτιάξουμε ένα διεθνές σύστημα που συνδέει τα κράτη του κόσμου, τσεκάροντας, ισορροπώντας. Αναμφισβήτητα εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα. Αλλά είναι καλό ότι υπάρχει. Και πρέπει να αναμορφωθεί ώστε να εξυπηρετεί και τα συμφέροντα των λαών του κόσμου, όπως αυτά διαμορφώνονται, συγκλίνουν και συγκρούονται σε υπερεθνικό επίπεδο. Κλιματική αλλαγή, περιβάλλον, μετανάστευση, προσφυγικό, απασχόληση, παραγωγή. Εκεί χρειάζονται οι φωτισμένοι strongmen. Ούτε ο Πούτιν, ούτε ο Τραμπ, ούτε ο Σι Τσινπίνγκ. Σίγουρα όχι Χίλαρι, Τουσκ, Αλέξης (κάποιοι πίστεψαν το τελευταίο, το εντυπωσιακότερο το πίστεψε για τον εαυτό του). Και για πολλούς που βαυκαλίζονταν, ούτε ο Ομπάμα.

Κι ερχόμαστε στα λόγια του Greenwald. Χρειάζονται.