Ιστορικό proto-selfie. Η ανακατασκευασμένη ταυτότητα δύο γυναικών και η κακιά κοινωνία.
Snapshot
08-02-2019

Δεχτείτε τους, βοηθήστε τους, εκπαιδεύστε τους … αλλά τέλος θα πρέπει να φτιάξουν τη δική τους χώρα. Περσινή δήλωση του Δαλάι Λάμα για την υποχρέωση της Ευρώπης να βοηθήσει τους πρόσφυγες, να δώσει άσυλο, όμως ζητούμενο είναι ο επαναπατρισμός τους. Αυτονόητο αλλά αναγκαίο να ειπωθεί καθώς ο ύπουλος συσχετισμός του προσφυγικού με τη συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα της Ευρώπης αποδέχεται ένα νέο status quo αφού δεν εστιάζει στη γενεσιουργό αιτία του προσφυγικού αλλά στους όρους αποδοχής τους σε νέες πατρίδες.

Αποπροσανατολιστική η μονοδιάστατη ανάδειξη του προσφυγικού σε ζήτημα ταυτότητας. Διολίσθηση ολοένα συχνότερη που αφορά σε πληθώρα συζητήσεων. Όταν ο οικονομικός φιλελευθερισμός εξαίρει τον ατομικισμό ως πρότυπο υγιούς κοινωνικής ανάπτυξης, το αντίπαλο δέος πολλών που αντιμάχονται επιστρατεύει παρόμοιο πρότυπο για αιχμή αντίστασης, τις πολιτικές ταυτότητας. Λάθος υιοθετημένο από τη σύγκλιση του αριστερού με τον ευρύ προοδευτικό χώρο (στις ΗΠΑ κυρίως αλλά και στην Ευρώπη) το οποίο εγκαταλείπει την αριστερή πεποίθηση ότι είναι πρωτίστως η ταξική πάλη που καθορίζει την πορεία της ιστορίας. Αναμενόμενο ύστερα από χρόνια απλουστευτικού διαχωρισμού μεταξύ συντηρητισμού και προοδευτισμού, με λάβαρο του πρώτου την οικονομική ελευθερία και του δεύτερου την ελευθερία έκφρασης. Κατέληξε στην ανάδειξη του αγώνα για τις ταυτότητες, ως ελευθερία έκφρασης αυτού που είσαι, που επιθυμείς να είσαι, που επινοείς ότι είσαι.

Τεράστια η σημασία της φυλετικής πάλης, της πάλης για τα δικαιώματα των γυναικών και των σεξουαλικών μειονοτήτων. Αλλά η ικανοποίηση των αιτημάτων από μόνη της, στο πλαίσιο που ετέθησαν, δεν ακύρωσε κάθε αδίκημα καθορισμένο από παραγωγικές σχέσεις οι οποίες έχουν παίξει αδιαμφισβήτητο ρόλο στη διαμόρφωση κοινωνιών και ιστορίας. Η απάντηση σε αυτό φαίνεται ότι δίνεται με περισσότερη έμφαση στη διάσπαση σε ταυτότητες.

Χαρακτηριστικό αυτό το αμερικανικό και νόστιμο, ότι η ιστορία καθορίστηκε από λευκούς ετεροφυλόφιλους άντρες. Ηχηρή απάντηση λοιπόν, άμεση ανατροπή, η εκλογή μιας γυναίκας στην Προεδρία της χώρας. Σπουδασμένης στο Wellesley College (γκουγκλάρετε για τα δίδακτρα). Ο θρίαμβος πολιτικών ταυτότητας στην επίλυση προβλημάτων – όλων και παντού. Και της αφέλειας. Ή της έπαρσης, αγνοώντας τη Γκάντι, τη Μπούτο, τη Μέιρ, την Τσιλέρ, γυναίκες ηγέτες σε χώρες όπου εκκρεμούν θέματα χειραφέτησης γυναικών, μειονοτήτων, φτώχειας.

Η συλλογική διεκδίκηση αιτημάτων εξακολουθεί να είναι ο αποτελεσματικός τρόπος ανοίγματος δρόμων. Επιτακτικό να υπογραμμιστεί όταν τα ενιαία μέτωπα έχουν ατροφήσει μπροστά στην αφθονία εξειδικευμένων αιτημάτων και στο θρίαμβο της προσήλωσης σε στόχους. Αναμενόμενη η ως εδώ πορεία. Πριν τη μάχη για τις ταυτότητες ενδυναμώθηκε η προσέγγιση μέσα από παράλληλα σύμπαντα διεκδικήσεων ομάδων ειδικών ενδιαφερόντων. Λόμπι και μη κυβερνητικές οργανώσεις, η ικανοποίηση ιδιαίτερων απαιτήσεων ήταν επιτυχία – από μόνη της, εκτός συνόλου. Δεν μειώνω την τεράστια συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στην επίτευξη πολλών, σημαντικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων. Αλλά φορές χώλαινε, δεν έπειθε η ενσωμάτωση των αιτημάτων στο γενικό καλό. Παρέμεναν εκλεκτικά στην αντίληψη μεγάλης μερίδας πολιτών και το “integrated” μια διαρκώς αναθεωρούμενη policy. Πολλοί οι απαίδευτοι στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Κάτι που δεν τους αφορά ή, χειρότερα, δεν πείστηκαν ότι τους αφορά και χαμογελούν τώρα χαιρέκακα με τη «συνωμοσία» της παγκοσμιοποίησης, τον τραγέλαφο του χρηματιστηρίου ρύπων. Η θεραπεία της ατμόσφαιρας στο αόρατο χέρι του Adam Smith; Και Τράπεζες χρεωκοπημένης χώρας στη σωτηρία ενδημικών φυτών; Έχω συμπορευθεί με ΜΚΟ, πιστεύω στην αναγκαιότητά τους. Αλλά ανάγκη και να πείθουν ότι μάχονται εντός πλαισίου.

Η διάσπαση των αιτημάτων, η άκριτη αποδοχή πολιτικών ταυτότητας ως ο πλέον θεμιτός, λογικός και αξιόπιστος τρόπος διεκδικήσεων, αγνοεί το ζωτικό ενδιάμεσο έδαφος για από κοινού μάχη, το σμίλευμα ολοκληρωμένων συνειδήσεων. Δεν αφήνει περιθώριο ευελιξίας και διαπραγμάτευσης αφού η κάθε διεκδίκηση λειτουργεί σε κενό, μέσα από αυτοπροσδιορισμό. Αναμενόμενο αποτέλεσμα το αίτημα να αναχθεί σε αξίωμα, όποια επιφύλαξη εκφραστεί να στιγματιστεί ως αίρεση, να εξοστρακιστεί (εδώ πολλοί θρηνούν την αρχική πίστη σε ελεύθερη έκφραση). Σημείο των καιρών η υστερία στο δημόσιο διάλογο. Η ταυτότητα, εφόσον λειτουργεί αυτοαναφορικά, γίνεται αιτία και σύμπτωμα της αποπροσανατολιστικής πόλωσης, αυτοτροφοδοτούμενος κύκλος. Βολεύει αυτό αφού τα υπόλοιπα παραμένουν τα ίδια.

Αναμενόμενη έτσι και η ανάδειξη της νομικίστικης προσέγγισης στην κατοχύρωση των επιτυχιών των διεκδικήσεων. Δικηγόροι και αγωγές οι φύλακες των κεκτημένων. Η μονοδιάστατη ματιά βλέπει μονοδιάστατες λύσεις που σφραγίζουν το δικαίωμα σε άρθρα νομοθετημάτων. Αγωγές, επιβολή προστίμων και ποινών υπέρ δικαιωμάτων – όχι επίλυση αδικιών μέσα από ενημέρωση, κατανόηση και παιδεία. Ασφαλώς και χρειάζεται η νομική κατοχύρωση. Αλλά πολλοί νιώθουν ότι η ενημέρωση γίνεται από πειθαναγκασμό, από φόβο, παρά από γνήσια κατανόηση. Ότι επιβάλλεται. Κάθε ζήτημα μεταφράζεται σε απαράβατο δικαίωμα, γεγονός που καταλήγει σε άρνηση διαλόγου και απόρριψη, ή αίσθηση απόρριψης της αντικειμενικότητας ή στοιχείων που συνηγορούν υπέρ περισσότερο ευέλικτης εικόνας.

Μακάρι η ίδια η Εκκλησία να είχε βάλει το φρένο στον Αμβρόσιο, στέλνοντας το μήνυμα ότι η αγκαλιά της είναι ανοικτή όπως οφείλει να είναι και της κοινωνίας. Αντίθετα, η κρίση της μισαλλοδοξίας και της προκατάληψής του, το επικίνδυνο του φρικτού λόγου του, μονοδρομήθηκε με λογική της ταυτότητας, μέσα από αγωγές και εφέσεις.

Μια προειδοποίηση. Σε μια ταυτότητα εύκολα δίνεται αρνητικό πρόσημο, λίγο ν’ αλλάξει η κοινωνική χημεία. Γκέι προπαγάνδα που διαφθείρει (Πούτιν) αντί για ρητορική μίσους. Εκεί που κάποιοι χλευάζουν τενεκεδένιους ανθρώπους μαζεμένους σε φασίζον Οζ άλλοι βλέπουν μακεδονομάχους στο Σύνταγμα να τους προστατεύει ο Θεός από τα δακρυγόνα βρέχοντας (εννοείται δίχως κεραυνούς, ξέρει τι κάνει ο Δίας).

Υπάρχουν και αντιφάσεις με την άκαμπτη διεκδίκηση δικαιώματος ταυτότητας. Σε παλαιότερο κείμενο, μαζί με επιφύλαξη για τη νομικίστικη τακτική, είχα επισημάνει ασυνέπεια στην περίπτωση διεκδίκησης δικαιωμάτων από δύο λοαδ μειονότητες. Για τους ομοφυλόφιλους χρησιμοποιήθηκε το επιχείρημα της μη επιλογής, του προσανατολισμού (διαβάζω βιολογικό μαγνητικό πεδίο). Για τα διεμφυλικά άτομα θεωρήθηκε ότι βαραίνει το κοινωνικό φύλο, όχι το βιολογικό. Η περιοριστική βάση δείχνει επιλογή à la carte, αναξιόπιστη, και προσέγγιση κατά περίπτωση ως προς τις γενικές αρχές. Ενώ το ουσιαστικό είναι η ισονομία που σου οφείλει η κοινωνία ώστε να ζεις εντός και αμφιδρόμως: ατομικά δικαιώματα, υποχρεώσεις απέναντι στους υπόλοιπους. Διακριτός επίσης ο κίνδυνος αν η ταυτότητα θεωρηθεί κοινωνικό κατασκεύασμα να εννοηθεί ότι μπορεί να επινοηθεί ατομικά. Η άλλη όψη του νομίσματος το σας έχω όλους γραμμένους. Το βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν γίνονται μέσα αυτοπροβολής και αυτοεπινόησης. Ίσως δεν είναι τυχαίο που οι πολιτικές ταυτότητας ενδυναμώθηκαν παράλληλα με τη χρήση τους. Νιώθουμε οικειότητα.

Κοινωνίες που θεωρούν πρόοδο την αναζήτηση και περιχαράκωση του μέγιστου κοινού διαιρέτη είναι καταδικασμένες σε φυγόκεντρο εκφυλισμό. Υγιής η δύναμη βαρύτητας, η συνοχή που δένει το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο και το αυξάνει, με μάτια καθημερινά ανοικτά προς τον πολύ τον κόσμο. Τα υπόλοιπα όπως αρμόζει στον καθένα. Λίγο πατρίδα, λίγο Θεός, κανένα δέντρο, τέχνη, χιούμορ, σεξ, love is all you need. Λίγο μύθος, καθόλου φανατισμός. Και για όλους λιγότερη φτώχεια.

Όσο για την πολυπολιτισμικότητα, η συζήτηση έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί πριν δεκαετίες, όταν ευρωπαϊκές χώρες άνοιγαν πύλες σε μετανάστες. Έτσι κι αλλιώς η ατέρμονη συζήτηση άγγιξε μια ευνουχισμένη ερμηνεία της ταυτότητας (διαφορετικά μακριά από μας). Bake sales Κυριακές και σχόλες, με ethnic food και music σε stands, προσφορά ευγενικών και χαμογελαστών, ντυμένων παραδοσιακά. Τώρα συνεχίζει βασισμένη στους πρόσφυγες, άκριτα, και καταλήγει σε ενδυνάμωση της ακροδεξιάς.