Άρθρο 60 παράγραφος 1 του Συντάγματος: «Οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση». Για ποιού είδους συνείδηση μιλάμε όμως; Γιατί η συνείδηση δεν είναι μπετοναρισμένο χαρακτηριστικό. Η συνείδηση συνδιαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες ζωής σου, από το εκάστοτε περιβάλλον σου, από τους ανθρώπους με τους οποίους συγχρωτίζεσαι, από τον κυρίαρχο τρόπο σκέψης που διέπει τους συναδέλφους σου στο επάγγελμα ή λειτούργημα που ασκείς, από το πως σκέφτονται και πως συμπεριφέρονται οι άλλοι γύρω σου εκεί που περνάς τις περισσότερες ώρες της μέρας σου, εκεί δηλαδή που για λιγότερα ή περισσότερα χρόνια περνάς το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου.

Η συνείδηση που έχει ο πολίτης που εντάσσεται σε ένα κόμμα, ή σε μια κυβέρνηση, ή σε μια επιτροπή, ή σε ένα διοικητικό συμβούλιο, ή σε οτιδήποτε συλλογικό και θεσμικό, δεν θα παραμείνει απαράλλακτη κατά τη διάρκεια της θητείας του. Εντασσόμενος σε ένα σύστημα αρχίζεις να επηρεάζεσαι από τη συνείδηση του συστήματος. Δεν είναι πια η συνείδηση που είχες όντας απ’ έξω. Είναι πλέον η συνείδηση που έχεις εκ των ένδον. Eδώ έτσι λειτουργούν τα πράγματα. Ακόμη και στο ενδεχόμενο που παραμείνεις ακλόνητος στις πεποιθήσεις που είχες πριν ενταχθείς στο κάθε συγκεκριμένο σύστημα, πάλι δεν έχει μείνει απαράλλακτη η συνείδησή σου. Γιατί πριν πρέσβευες όσα πρέσβευες εκ του ασφαλούς, εξ αποστάσεως και θεωρητικά, ενώ τώρα εξακολουθείς να τα πρεσβεύεις έχοντας δοκιμάσει την αλήθειά τους στην τριβή με την πραγματικότητα και τους πειρασμούς της.

Ή μάλλον η λέξη «πειρασμοί» είναι παραπλανητικοί. Ο πειρασμός ανήκει στην επικράτεια του απαγορευμένου, της απόκλισης από το σωστό, ενώ το θέμα είναι ακριβώς ότι τα συστήματα δημιουργούν τη δική τους νόρμα, τη δική τους κανονικότητα, τη δική τους αντίληψη περί σωστού και λάθους, περί του τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να κάνεις. Και κάπου εδώ πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και ειδικότερα ο ναός της, το Κοινοβούλιο, όσο κύρος κι αν έχουν απωλέσει σε όσους καλούνται να ψηφίσουν και να αντιπροσωπευθούν, δεν έχει απωλέσει σταλιά γοητείας και μελιού σε όσους έχουν την τύχη να εκλεγούν και να εισαχθούν στο ναό.

Πρέπει προφανώς να υπάρχει κάτι το εντελώς μεθυστικό σε αυτόν τον τρόπο ζωής. Πρέπει προφανώς να είναι εθιστικά σαγηνευτικό να είσαι βουλευτής. Προφανώς δεν μπορούσες να φανταστείς πριν και όντας έξω πόσο μαγικά είναι μέσα. Πόσο αλλιώς είναι όλα μέσα. Πόσο ριζικά αλλάζει η ζωή σου. Πόσο αποκτά ένα διαφορετικό νόημα η ζωή σου. Είσαι παίκτης. Ακόμα κι αν ήσουν και πριν, τώρα το παιχνίδι σου είναι πιο εξειδικευμένο. Είσαι ένας από τους τριακόσιους. Σου αρέσει. Δεν φανταζόσουν πόσο θα σου άρεσε. Είσαι για όσο κρατήσει, αλλού. Οι απ’ έξω δεν μπορούν να ξέρουν πως είναι. Και δεν μπορούν να κρίνουν. Αποκτάς μια άλλη σχέση με τον εαυτό σου. Είσαι σπουδαίος ή σπουδαία. Μετράς. Αποφασίζεις. Οι αποφάσεις σου έχουν βάρος. Ο ίδιος και η ίδια έχεις βάρος.

Kαι όταν περάσει το πρώτο διάστημα προσαρμογής, το πρώτο διάστημα που περνάει και η τυχόν αγωνία σου για το πώς θα μπορέσεις να ανταποκριθείς και πώς θα είναι στην πράξη το βουλευτιλίκι, όταν διαπιστώσεις πως γίνεται, μπορείς, υπάρχουν άνθρωποι και μηχανισμοί που δουλεύουν για σένα, που δουλεύουν για να γίνεται και να μπορείς, όταν διαπιστώσεις ότι μπήκες στο πνεύμα του και τον ρυθμό του, τότε αρχίζει να σου δημιουργείται μια νέα αγωνία: για πόσο θα είμαι εδώ; Θα ξαναεκλεγώ; Τι μπορώ να κάνω για να παραμείνω μέσα σ’ αυτό το μεθύσι; Κι άλλωστε γιατί να μην φύγω από το κόμμα με το οποίο εκλέχθηκα; Τι είδους αφοσίωση κι εντιμότητα θα ήταν αυτή; Σάμπως δεν βλέπω από μέσα τις ασυνέπειες, τις αντιφάσεις, τους συμβιβασμούς, τις υποχωρήσεις, τους ψυχρούς υπολογισμούς, τον κυνισμό, την υποκρισία ή κι αυτή τη νέτη σκέτη ανεπάρκεια του κόμματός μου; Σάμπως δεν θα έκαναν το ίδιο στη θέση μου; Σάμπως το ίδιο δεν κάνουν τόσοι και τόσοι και τόσοι;

Είμαι βουλευτής. Μου αρέσει να είμαι βουλευτής. Κάνω ό,τι μπορώ για να διασφαλίσω ότι θα είμαι βουλευτής και την επόμενη φορά. Ασυνείδητος είναι όποιος κάνει μια δουλειά ή ασκεί ένα λειτούργημα με μισή καρδιά. Εγώ το ασκώ ολόψυχα. Βάσει της συνείδησής μου σχηματίζω τη γνώμη μου και την ψήφο μου. Η συνείδησή μου μου υπαγορεύει να προσπαθήσω να παραμείνω εδώ, στο ναό. Ενάντια στη συνείδησή μου και πέρα απ΄την τιμή και την πεποίθησή μου θα πήγαινα αν η γνώμη μου και η ψήφος μου σχηματιζόταν βάσει νεφελωδών ιδανικών πίστης σε κομματικές γραμμές. Όχι, αφήνω την πολιτική ηθικολογία σε όσους παραμένουν εκ του ασφαλούς απ’ έξω. Είμαι μέσα και μέσα είναι αλλιώς. Ψηφίζω κατά συνείδηση.