Διάβασα το φυλλάδιο που θα διανείμει η Εκκλησία της Ελλάδος με αφορμή την έναρξη λειτουργίας του αποτεφρωτηρίου. Απευθύνεται «Προς τον Λαό», και τιτλοφορείται «Αποτέφρωση των ανθρωπίνων σωμάτων. Αξιοπρεπής λύση ή ωμή ανακύκλωση;»

Το κείμενο σε γενικές γραμμές είναι σκληρό, ως στρατευμένο κείμενο, και αναπτύσσει μια επιχειρηματολογία που σχεδόν συνάδει με το χριστιανικό δόγμα. Υποθέτω η ακρότητα του τίτλου, αυτό το «ωμή ανακύκλωση» έχει σαν στόχο να ταρακουνήσει το ποίμνιο και να του ενσταλάξει απέχθεια και αποστροφή προς την πρακτική της αποτέφρωσης. Βρήκα ενδιαφέρουσα την περιγραφή της διαδικασίας της αποτέφρωσης, ειδικά εκεί που διευκρινίζεται ότι ο κλίβανος δεν αρκεί για να μετατραπεί το σώμα του νεκρού στη γνωστή σε όλους μας τέφρα, αλλά απαιτείται επιπλέον και το ειδικό μίξερ («σπαστήρας οστών, cremulator») για την κονιορτοποίηση των καταλοίπων της καύσης: των οστών του νεκρού. Επιπροσθέτως, στην ενότητα «συμπερασματικά» του κειμένου, διάβασα: «αξιοσημείωτο δε είναι ότι κάποιοι ψυχολόγοι θεωρούν πως η σύγχρονη μέθοδος αποτέφρωσης αποτελεί σε επίπεδο φαντασιακό ένα ισοδύναμο της αυτοκτονίας». Αξιοσημείωτο πράγματι.

Είπα ότι το κείμενο «σχεδόν συνάδει με το χριστιανικό δόγμα», με έμφαση σε αυτό το «σχεδόν» γιατί ομολογουμένως ασκεί μια γενναία δόση ψυχολογικής πίεσης στον αναγνώστη του, ασχέτως αν αυτός είναι χριστιανός ή όχι. Αλλά είπαμε, είναι στρατευμένο κείμενο και ως τέτοιο δικαιολογεί την τραχύτητά του. Από πλευράς μάρκετινγκ, δηλαδή, έχουμε να κάνουμε με μια επιθετική κίνηση που ως στόχο της έχει να εκβιάσει συναισθηματικά το ποίμνιο. Μπορεί όλο αυτό να μην συνάδει με το πνεύμα του χριστιανισμού, αλλά desperate times call for desperate measures. «Έρχονται για τις ψυχές μας, και θ’ αντισταθούμε!», ακούγεται πίσω από τις γραμμές.

Το σκεπτικό της εκκλησίας όμως δείχνει κατάτι προβληματικό. Το φυλλάδιο θα διαμοιραστεί με ευθύνη των κατά τόπους Μητροπόλεων και ως εκ τούτου θα φτάσει, ως επί το πλείστον, στα χέρια πιστών. Αλλά ποιος πιστός επιλέγει την αποτέφρωση; Θα μου πείτε ότι πέρα από το θρησκευτικό – μεταφυσικό κομμάτι της υπόθεσης υπάρχει και το χρηματικό: μια αποτέφρωση θα κοστίζει, εικάζω, λιγότερο από μια ταφή – κηδεία. Προσωπική εκτίμηση ότι η ύπαρξη αποτεφρωτηρίου θα αλλάξει την αγορά άρδην καθότι θα εντείνει τον ανταγωνισμό. Το κόστος ταφής – κηδείας θα πέσει τόσο όσο απαιτείται για να ανταγωνιστεί την αποτέφρωση. Winner take(s) nothing. Ο νεκρός βγαίνει πάντα κερδισμένος. Αν λοιπόν εξαλειφθεί το χρηματικό πλεονέκτημα της αποτέφρωσης τότε το βλέπω δύσκολο να την επιλέγει τελικά ο πιστός. Άρα το φυλλάδιο δεν απευθύνεται τόσο στον πιστό “πελάτη” της εκκλησίας αλλά στον άθεο που μέχρι σήμερα,  ελλείψει εναλλακτικής, επέλεγε αναγκαστικά την ταφή (η αποτέφρωση στη γείτονα Βουλγαρία κόστιζε περισσότερο και, κακά τα ψέματα, αφορούσε άθεους των ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων). Αν λοιπόν δεχτούμε ότι το φυλλάδιο απευθύνεται στο άθεο κοινό δεν βλέπω γιατί δεν θα μπορούσε να είναι πιο κομψό, με μια πιο εκλεπτυσμένη επιχειρηματολογία που θα μπορούσε να εξαίρει και την ανθρωπολογική πλευρά του θέματος. Θα πείτε ότι αποτρελάθηκα. Η εκκλησία θα έμπαινε σε συζήτηση για την ανθρωπολογική πλευρά της ταφής!; Εδώ όμως έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση επιθετικού μάρκετινγκ όπου λυγίζουν μέχρι και οι αρχές του χριστιανικού δόγματος. Θα διστάσει η εκκλησία στην ανθρωπολογία τού πράγματος; Γιατί όμως επιμένω σε αυτό; Οι λόγοι έχουν να κάνουν με τη στρατηγική του όλου εγχειρήματος. Και ο αντίπαλος είναι τελικά ο άθεος. Δείτε λίγο το σκηνικό. Κατ’ αρχάς, είναι σχεδόν αδιανόητο να θεωρήσει ο άθεος ότι η αποτέφρωση τον αποκλείει από το κλέος της επικείμενης δευτέρας παρουσίας. Αυτά πρέπει να τα πιστεύεις για να τα αγοράσεις. Επιπροσθέτως, ο άθεος, όχι μόνο δύσκολα θα σοκαριστεί από αυτά που αναγράφονται στο φυλλάδιο, αλλά το θεωρώ πιθανό, η άσκηση ψυχολογικής βίας από πλευράς εκκλησίας, με την εξίσωση αποτέφρωσης και αυτοκτονίας, να έχει αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η ωμή ψυχολογική βία συνήθως επιστρέφει μπούμερανγκ (backfires) και ρίχνει το νεκρό υποκείμενο στη χουχουλιάρικη αγκάλη του αντιπάλου: στην πυρά του αποτεφρωτηρίου.

Υπάρχουν λοιπόν και μη μεταφυσικά επιχειρήματα για την υποστήριξη της ταφής, που όπως είπα ήδη έχουν να κάνουν με την ανθρωπολογική πλευρά του θέματος. Και αυτά, αν θέλουμε να χτυπήσουμε τον αντίπαλο στην έδρα του, είναι τα μόνα επιχειρήματα που αποκτούν καλύτερη πρόσφυση στο ιδιόμορφα τετράγωνο μυαλό του άθεου. Και για να το κάνω πιο ενδιαφέρον θα τα βάλω να βγαίνουν από το στόμα γνωστού μηδενιστή και μισάνθρωπου: του Μισέλ Ουελμπέκ, από το μυθιστόρημά του «Ο Χάρτης και η Επικράτεια». (μτφρ. Λ. Σιπητάνου, Εστία, 2011)

[…] δεν ενέκρινε καθόλου τη σύγχρονη τάση ταπεινότητας, που ήθελε να αποτεφρώνονται και να σκορπούν τις στάχτες τους στη φύση, σαν για να δείξουν καλύτερα ότι επέστρεφαν στους κόλπους της, ότι αναμειγνύονταν και πάλι με τα στοιχεία της. […] Ο άνθρωπος δεν είναι κομμάτι της φύσης, την είχε υπερβεί. […] Κι όσο περισσότερο το σκεφτόταν του φαινόταν ασεβές, παρόλο που δεν πίστευε στον Θεό, του φαινόταν μάλλον κατά κάποιον τρόπο ανθρωπολογικά ασεβές να σκορπίζουν στάχτες  ενός ανθρώπινου όντος στα λιβάδια, τα ποτάμια ή τη θάλασσα […]. Το ανθρώπινο ον είναι μια συνείδηση, μοναδική, ατομική και αναντικατάστατη και γι’ αυτό και της αξίζει ένα μνημείο, μια στήλη, τουλάχιστον μια επιγραφή, τέλος πάντων κάτι που να βεβαιώνει και να δίνει μαρτυρία της ύπαρξης του στους μέλλοντες αιώνες […]. (σ. 312, υπογράμμιση στο πρωτότυπο)

Η ταφή λοιπόν ως έρμα για την ανθρωπολογική υπεροχή του είδους. Για το σημαίνον που είναι ο άνθρωπος. Όχι διαμέσου της αμφίβολης αθανασίας της ψυχής του αλλά ως την αδιαμφισβήτητη κορωνίδα της φύσης που συνιστά σε επίπεδο εξέλιξης ο ανθρώπινος νους. Ο τάφος εκπέμπει το στίγμα που λειτουργεί ως ανάχωμα στη λήθη που θα σκεπάσει τη διασκορπισμένη τέφρα. Η ταφή λοιπόν νοηματοδοτείται εκ νέου και γίνεται η αφορμή για την ανασύσταση του μεταθανάτιου εγώ στη μνήμη των κατιόντων, για τη μεγάλη υστεροφημία, που κονιορτοποιείται μέσα στη διαύγεια του μηδενισμού που ριζώνει στην καρδιά του άθεου. Γιατί ο μηδενιστής άθεος, ο συνεπής άθεος, έχει απεμπολήσει εν ονόματι της αθεΐας του την οίηση της αθανασίας της ψυχής του. Και για να το θέσω και μέσα στο πλαίσιο από όπου προέρχεται, ο συγγραφέας Ουελμπέκ, μέσα στον ισοπεδωτικό μηδενισμό του, βρίσκει στο ίχνος του τάφου που προτιμά το άθεο μυθιστορηματικό alter ego του, που ποσώς απέχει από τον ίδιο, μια πέρα ως πέρα κοσμική αναλογία της αθανασίας της ψυχής. Το σημαίνον τού τάφου όχι ως χώρος αναμονής για την ανάσταση αλλά ως ιχνηλάτης που αποζητά απεγνωσμένα το ύστατο καταφύγιο τού φανατικού μηδενιστή. Μια τελευταία απόπειρα για αθανασία ακόμα και όταν τα γραπτά του θα έχουν ξεχαστεί. Θέλει, τελικά, και ο άθεος το παραμύθι του.