Οι πρόγονοι των Χόχοκαμ (“αυτών που χάθηκαν για πάντα”) μετανάστευσαν πριν από 2300 χρόνια από το Μεξικό στα βόρεια της ερήμου Σονόρα, στην Αριζόνα κοντά στο σημερινό Φοίνιξ. Με το πέρασμα του χρόνου απλώθηκαν από την πεδιάδα του ποταμού Σαλτ και σε άλλες κοιλάδες της ερήμου: του Χίλα, του Σάντα Κρούζ, του Βέρντε. Αποτελούν το μεξικανικό σύνδεσμο της αρχαιολογίας των νοτιοδυτικών πολιτειών των ΗΠΑ, εισάγοντας μεσοαμερικανικά πολιτισμικά στοιχεία όπως τα γήπεδα, τους τεχνητούς γήλοφους με τις τελετουργικές πλατφόρμες, την αγγειοπλαστική, τα ειδώλια, την αποτέφρωση των νεκρών.

Μεγάλη η γνώση τους στην κατασκευή αρδευτικών καναλιών, η οποία άλλαξε σε σημεία την όψη της ερήμου. Στην περίοδο της ακμής των Χόχοκαμ, πριν από 1200 με 900 χρόνια, το συνολικό μήκος των καναλιών ξεπερνούσε τα 900 χιλιόμετρα. Οι Πίμα, οι ιστορικοί απόγονοί τους, σαν ήθελαν να σκάψουν κανάλι που να φέρνει νερό σε πολλές κοινότητες, επέλεγαν συντονιστή ο οποίος επέβλεπε κι αποφάσιζε για την πορεία του έργου.

Το 1694 ο Ιησουίτης ιεραπόστολος Ευσέβιο Κίνο αντίκρισε την Κάζα Γκράντε, το χαρακτηριστικότερο κτίσμα του “χρυσού αιώνα της νότιας Αριζόνας”. Τότε που οι Χόχοκαμ δέχτηκαν την επιρροή των Ανασάζι από τα βόρεια κι έκτισαν οχυρωμένους οικισμούς με πολυώροφα κτίρια. Δενδροχρονολόγηση των κορμών πεύκου ποντερόσα που χρησιμοποιήθηκαν για τα δοκάρια έδειξε ότι η Κάζα Γκράντε κτίστηκε πριν από 650 χρόνια. Η μεταφορά τους έγινε από βουνά, 100 χιλιόμετρα ανατολικά, ενώ κανάλι μήκους 26 χιλιομέτρων εξασφάλιζε νερό από τον ποταμό Χίλα στον οικισμό.

Κανείς δεν ξέρει το σκοπό του οικοδομήματος. Δύο ανοίγματα στο δυτικό τοίχο ευθυγραμμίζουν το κέντρο του τρίτου ορόφου με το σημείο που δύει ο ήλιος το χειμερινό και θερινό ηλιοστάσιο.

Ίσως το Μεγάλο Σπίτι ήταν ο μετρονόμος που βηματοδοτούσε τη ζωή των Χόχοκαμ απ’ το ρυθμό των εποχών και του ουρανού.

Ο χρυσός αιώνας.

Για λίγο, αφού ο οικισμός εγκαταλείφθηκε εκατό μόλις χρόνια από το κτίσιμό του.