Το κείμενο αποτελεί συνέχεια του κειμένου της περασμένης Παρασκευής. Δεν υπήρχε πρόθεση αλλά το έφερε η ροή των γεγονότων. Από φωτιά σε θάλασσα. Κι αλλού.

Κάποια από τα γεγονότα, τις καταστάσεις που τα προκαλούν, έπρεπε να τις είχαμε προλάβει.

Ο πρώτος κυκλώνας που τα μέσα ενημέρωσης συνέδεσαν με την ανθρωπογενή αλλοίωση της ατμόσφαιρας ήταν ο Gilbert. Έτσι θυμάμαι. Ήταν τέτοια εποχή, το 1988, που σάρωσε την Καραϊβική και ξέσπασε στη χερσόνησο Γιουκατάν. Το ‘90 είδα από αεροπλάνο πριν προσγειωθεί στην Κανκούν τα σημάδια, τα διάσπαρτα νεκρά δέντρα. Καθόμουν δίπλα σε Μεξικανό, Gilberto είπε δείχνοντας κάτω. Δούλευε στον τουρισμό, είχαμε πιάσει κουβεντούλα στη διάρκεια της πτήσης. Θα έμενα με παρέα σε οικονομικό ξενοδοχείο στην πόλη, όχι σε κάποιο από τα πολυτελή μεγαθήρια της παραλίας. Ήρθε μαζί μας στο ταξί, προτείνοντας να μας δείξει εκεί που ζούσαν συμπατριώτες του που δούλευαν στα μεγαθήρια. Παραπήγματα, τενεκεδούπολη σε χωματόδρομο κρυμμένη στους θάμνους.

Είναι ευτυχισμένοι, σχολίασε. Το φιλοσοφούσε. Υποθέτω. Pura Vida όπως λένε στην Κόστα Ρίκα. There’s always the beach.

Η κλιματική αλλαγή ξεκίνησε ν’ απασχολεί τις εφημερίδες, ιδιαίτερα μετά το 1992, τη Διάσκεψη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Ένα χρόνο μετά το Gilberto, ο Hugo που χτύπησε ΗΠΑ στη Νότια Καρολίνα. Βρέθηκα παρορμητικά με πλήθος ανόητων σε παραλία της Νέας Υόρκης, να χαζέψω κύματα που έστελνε χίλια μίλια η ορμή του απ’ το νότο. Ο Andrew το 1992, χάος στο Μαϊάμι που παραλίγο να ρουφήξει τις ασφαλιστικές εταιρείες στεγνές. Ο Mitch, φονιάς δεκάδων χιλιάδων στην Κεντρική Αμερική το 1998, θαμμένων σε λάσπες. Η Κατρίνα το 2005, Νέα Ορλεάνη και Katrinagate για τον Πρόεδρο Bush. Πλούσια σοδειά το 2005. Ο Stan, θανατηφόρος στη Γουατεμάλα. Η big Wilma, η ψωμωμένη, με λίγους νεκρούς ευτυχώς. Η παρέλαση συνέχισε. Ο Ike στην Κούβα και στο Τέξας. Η Sandy, από την Τζαμάικα που σάρωσε ασταμάτητη ανοικτά της ανατολικής ακτής πριν αποβιβαστεί στη Νέα Υόρκη. Το 2017 ο Harvey και η Irma. Και στις 7 του Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, δεν θα ξεχάσω εκείνη τη δορυφορική εικόνα με την Irma να επιτίθεται και τους υπόλοιπους σε σειρά. Ο Jose και η Maria και ποιος θυμάται ποιος άλλος, παράταξη θηρίων σε φανταστικό B-movie. Why don’t we nuke them? – εκεί που σχηματίζονται, έξω από την Αφρική, φέρεται να πρότεινε ο πλανητάρχης. Συνέχεια πρωταγωνιστής σε B-movie της δικής του φαντασίας.

Δεν χωρά αναστολή της δυσπιστίας, suspension of disbelief, στην ετήσια επιστροφή της κακής πραγματικότητας. Φέτος ο Dorian σκέπασε με νερά μεγάλη επιφάνεια της Γκραντ Μπαχάμα. Άλλη αξέχαστη δορυφορική φωτογραφία.

Χρησιμοποιούμε ευφημισμούς για να ξορκίζουμε άσχημες αλήθειες. Όπως η Εσμεράλδα του Καββαδία που με κλειστές παλάμες ξόρκιζε, ανώφελα, ποιος ξέρει ποιόν τυφώνα, ποια στερνή φορά. Οι μετεωρολόγοι βαπτίζοντας θύελλες ανθρώπινα πίστευαν θα επικοινωνούσαν στους πολίτες τους κινδύνους που κυοφορούσαν. Το Β Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισαν να τις αποκαλούν, συστηματικά, με γυναικεία ονόματα –πυρ, γυνή, θάλασσα- ανθολογώντας λίστες, επίσημες. Οι διακρίσεις καταργήθηκαν το 1979.

Για τον Ατλαντικό ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός διατηρεί έξι λίστες με 21 ονόματα κάθε μία. Αρχίζουμε κάθε χρόνο, αλφαβητικά, στην αρχή της σεζόν, απ’ τα σπάργανα πριν η τροπική καταιγίδα ενηλικιωθεί σε κυκλώνα. A B C… Το πρότυπο με τους καταλόγους ακολουθείται και στους άλλους ωκεανούς.

Εφ’ όλης της ύλης, μιλάμε για τροπικό κυκλώνα που είναι hurricane στον Ατλαντικό ή στο βορειοανατολικό Ειρηνικό και τυφώνας στο βορειοδυτικό Ειρηνικό, ενώ στο νότιο Ειρηνικό και στον Ινδικό διατηρείται ο γενικός όρος τροπικός κυκλώνας. Οι λίστες με τα ονόματα δεν αναθεωρούνται πλην της περίπτωσης που κάποιος προκαλέσει πολύ θανατικό. Τα Katrina, Harvey, Irma και Maria έχουν πλέον αποσυρθεί. Σε περίπτωση που οι τροπικές καταιγίδες της χρονιάς ξεπεράσουν τις 21 πιάνεται το ελληνικό αλφάβητο. Alpha, Beta, Gamma…

Όσον αφορά στη δύναμη, μετριέται με ανέμους, με ταχύτητα. Πέντε κατηγορίες, αρχίζοντας από την πρώτη, 74-95 μίλια την ώρα, -ζημιά σε σκεπές και παράθυρα- για να φτάσουμε στην πέμπτη, 157+ μίλια την ώρα -μεγάλος αριθμός οικημάτων κατεστραμμένα και τα δέντρα στην πλειοψηφία ξεριζωμένα.

Μοιραζόμαστε ευθύνη σ’ αυτές τις καταστροφές; Πιθανότατα. Πριν γίνουν γαργαντούες, θύελλες μωρά οι κυκλώνες βυζαίνουν ζεστό νερό των θαλασσών, μπιμπερό η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της θερμής ωκεάνιας επιφάνειας και των ψυχρών αέριων μαζών ψηλά στην τροπόσφαιρα. Θερμότερες επιφάνειες στου ωκεανού και θερμότερη ατμόσφαιρα αναμένονται με την κλιματική αλλαγή, κάτι που θα εξομαλύνει το θερμοκρασιακό προφίλ. Μικρότερη η διαφορά, λιγότεροι οι κυκλώνες. Αλλά τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ταυτόχρονα αύξηση στον αριθμό των κυκλώνων στις κατηγορίες μεγάλης έντασης. Με εντονότερη τη βροχόπτωση από την υγρότερη ατμόσφαιρα, δένει η αναμενόμενη αύξηση της έντασης στη συνεχή αύξηση των πληθυσμών στις παράκτιες περιοχές, σε κάθε γωνιά της γης. Και στην αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Λιγότεροι κυκλώνες λοιπόν στο σύνολο αλλά περισσότεροι οι ισχυρότεροι, μεγαλύτερες οι επιπτώσεις.

Έτσι, κάθε χρόνο οι φωτιές και κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, κυκλώνες. Ατλαντικός, Καραϊβική, Κόλπος του Μεξικού. Σ’ εκείνη τη μεριά του κόσμου, στο δυτικό ημισφαίριο, ιδιαίτερη η κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης. Ιδιαίτερα με τους hurricanes, ιδιαίτερα αν ένας ακολουθήσει πορεία προς βορρά, προς ανατολική ακτή των ΗΠΑ ή προς κόλπο του Μεξικού.

Ελάχιστοι θυμούνται τον τυφώνα Haiyan του 2013 που μόνο στις Φιλιππίνες σκότωσε 6.300. Ή, προσοχή στον αριθμό, τους σχεδόν 140.000 νεκρούς του κυκλώνα Nargis στη Μιανμάρ, το 2008, απ’ το κύμα θύελλας που φύσηξε στο δέλτα του Ιραουάντι. Όσο για το μισό εκατομμύριο ψυχών που πήρε ο Bhola στο Μπαγκλαντές το 1970 (τότε Ανατολικό Πακιστάν), ίσως αμυδρά θυμούνται ελάχιστοι αναγνώστες. Το Κοντσέρτο για το Μπαγκλαντές (με αφορμή την καταστροφή και τον τότε απελευθερωτικό πόλεμο), θα θυμίζει κάτι σε λίγους.. – but it’s been so long, my Lord – πριν απ’ την καχυποψία ενός θερμοκηπιακού κόσμου.

Η Katrina, με τους λιγότερους από 1.850 θανάτους, είναι η γνωστότερη. Σίγουρη δημοσιότητα -ΗΠΑ, Νέα Ορλεάνη. Η οποία όμως αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι φυσικές καταστροφές προτιμούν τη φτώχεια. Στη Λουϊζιάνα το 2004, 19% ζούσαν στη φτώχεια και στο Μισισιπή 21,6% -το ψηλότερο ποσοστό τότε στις ΗΠΑ. Μεγάλος ο αριθμός των κατοίκων της Νέας Ορλεάνης που δεν είχαν πρόσβαση σε μεταφορικό μέσο σαν δόθηκε σήμα ν’ αδειάσει η πόλη, που έμειναν ξέμπαρκοι, δίχως για αυτούς να εφαρμοστεί κάποιο αποτελεσματικό σχέδιο.

Δεν αμφισβητώ τη σχέση της αυξανόμενης έντασης των κυκλώνων και των ακραίων καιρικών φαινομένων με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Εξίσου βέβαιη -βεβαιότερη- η φτώχεια. Η κλιματική αλλαγή θα ενισχύσει την ένταση του φυσικού φαινομένου. Και σε πρώτη γραμμή, αυτοί που θα τους κτυπήσει κατάμουτρα, όσοι ζουν με επισφάλεια στην ανέχεια. Γοητευτικά επίφοβος ο όρος κλιματικός πρόσφυγας, συμφωνώ. Να τον χρησιμοποιούμε. Μια επιφύλαξη: αποσπά την προσοχή από παλαιότερες, παμπάλαιες, ευθύνες των ηγεσιών της υφηλίου απέναντι στη φτώχεια. Με όσες ανεμογεννήτριες και να καλύψεις παντού τις ράχες αλλού θα βλασταίνουν οι ρίζες της φτώχειας, η οποία φορτώνει στις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών. Διαφορετική η πρόσθετη ρότα που πρέπει να κρατήσουμε. Και έπρεπε να είχαμε κρατήσει, πριν τη Bhola και το Μπαγκλαντές. Τουλάχιστον μετά το Β Παγκόσμιο και τα Bretton Woods.

Αν η κλιματική αλλαγή είναι η άβολη αλήθεια, εξίσου άβολη ας παραμείνει και η φτώχεια, ας μην εκφυλιστεί σε κουραστική αλήθεια κάτω απ’ το χαλί, δίνοντάς μας την καλύτερη δικαιολογία για compassion fatigue, για κόπωση συμπόνιας. Με το ίδιο πουκάμισο χιλιάδες επιχειρούν να διασχίσουν επικίνδυνες θάλασσες για μέρες, στις μέρες μας. Για να πάνε Σουηδία. Ανάμεσα στις αιτίες που κάποιοι το επιχειρούν η ξηρασία. Αλλά όχι η μόνη.