Προσπαθούμε πολύ, χρόνια τώρα, να αλλάξουμε συνήθειες δεκαετιών προς το καλύτερο για τον πλανήτη. Όλες οι κακές συνήθειες των παλιότερων οφείλουν να αντικατασταθούν με άλλες, πιο οικολογικές ενώ βάζουμε τα δυνατά μας, να διδάξουμε στους νεότερους απευθείας αυτόν τον νέο τρόπο ζωής. Εκτός από τα βιβλία. Το κόλλημά μας με το χαρτί, αποκλειστικά στα βιβλία, είναι κάτι που το κατανοώ αλλά μόνο μέχρι ένα σημείο. Το χαρτί είναι προς κατάργηση παντού, εκτός από το παράλογο φετίχ μας με τα τούβλα που στοιχειώνουν τα σπίτια μας. Ναι, τους millenials τους είχαμε χαμένους προ πολλού, οι alpha όμως πρέπει να προστατευτούν πάση θυσία, αλλιώς μας βλέπω να ξεμένουμε από τα σατανικά καλαμάκια και τις πλαστικές μας σακουλίτσες αλλά τα τούβλα στις βιβλιοθήκες μας, θ’ αυγατίζουν.

Καταλαβαίνω πόσο δεμένοι είμαστε με κάποια βιβλία, όταν όμως απλά αγοράζονται, στοιβάζονται και στολίζουν τον χώρο, μόνο και μόνο γιατί πια δεν σώνουμε λεπτό από τις οθόνες και τα κινητά, τότε μάλλον κάτι είναι καιρός ν’ αλλάξει, ειδικά εάν η νέα συνήθεια είναι και υγιέστερη για το περιβάλλον. Αν για τους περισσότερους από εμάς, internet σημαίνει Facebook – ναι, είναι αληθινή έρευνα αυτό – τότε, πραγματικά απορώ γιατί επιμένουμε τόσο πεισματικά internet να μη σημαίνει και βιβλία. Γιατί ένα βιβλίο διαφημίζεται πρώτα στη χάρτινή του μορφή και όχι την ακουστική. Ή την ηλεκτρονική. Όχι σου λέει, χάρτινα. Γιατί… μυρίζουν ωραία. Γιατί δεν κουράζουν τα μάτια (μόνο τα χέρια), γιατί η σωστή ιεροτελεστία προστάζει να σηκωθείς από το σπίτι σου, να κάνεις μια συγκεκριμένη διαδρομή για να βρεις ένα βιβλίο, ή έστω να το παραγγείλεις ηλεκτρονικά και να περιμένεις μετά πότε θα έρθει για να το διαβάσεις -όταν κάτι ιερόσυλοι μπορούν να το έχουν στο λεπτό από όποια γωνιά του κόσμου.

Την αγάπη των παιδιών για τα χάρτινα βιβλία την καταλαβαίνω και για να είμαι ειλικρινής την ενθαρρύνω κιόλας -αν και αντίθετα με ό,τι νομίζουμε, οι ηλεκτρονικές οθόνες δεν είναι ακόμη αποδεδειγμένα βλαβερές για τα παιδιά. Τη δική μας αγάπη πάλι, για το χάρτινο βιβλίο, όχι. To debate χάρτινο vs άυλο βιβλίο θεωρώ ότι δεν έχει καν αρχίσει. Ναι, το χάρτινο βιβλίο είναι κομμάτι μιας παλιότερης αγαπημένης εποχής, αλλά δεν βολεύει, δεν είναι οικολογικό, δεν είναι πρακτικό, δεν χωράει στα όλο και πιο μικρά σπίτια.

Απ΄την άλλη, έχοντας ένα κινητό διαρκώς στο χέρι, ή μια συσκευή μπροστά μου και καταναλώνοντας πολλαπλάσιο περιεχόμενο απ΄ότι στην πολύ πολύ παλιά εποχή του εντύπου και του χάρτινου βιβλίου, συνειδητοποιώ πως οφείλουμε να ξεπεράσουμε την εμμονή με το χαρτί. Ναι, ένα ωραίο βιβλίο είναι πανέμορφο, μου αρέσει καλύτερα σε χαρτί και μάλιστα όχι τίποτα φτηνιάρικα paperback μα με σκληρό πολυτελές εξώφυλλο, το κόστος του όμως, πλανητικά μιλώντας, είναι πολύ μεγαλύτερο τελικά από όσα δίνω. Κι εργονομικά να το δει κανείς, ένα ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ελαφρύτερο, ενώ για εμάς τους αρνητές πρεσβύωπες, έρχεται ενσωματωμένο και με πορτατίφ.

Μα πέρα από το ηθικό/οικολογικό καταλήγω πως αν τελικά τα βιβλία μου τα θέλω για να τα διαβάζω στ’ αλήθεια και όχι για να τα χαϊδεύω, να τα μυρίζω, να τα στολίζω, να τα δείχνω, να κάνω εικαστικές παρεμβάσεις όπως πρόσφατα ο αείμνηστος Καρλ, τότε μάλλον είναι καιρός να το παραδεχτώ πως το χάρτινο βιβλίο είναι απλά ένα ακόμη κατάλοιπο μιας παλιότερης, ίσως πιο κακομαθημένης εποχής. Το βλέπουμε σαν πολυτέλεια και όχι σαν κάτι πραγματικά χρηστικό. Ανήκει στην εποχή που όλα τα υπάρχοντά σου όφειλαν να έχουν μεγαλοπρεπή φυσική μορφή και όχι φούμαρα. Τότε που το καινούργιο σου αυτοκίνητο έπαιρνε ματιές, σφυρίγματα και θαυμασμό στο δρόμο και όχι likes και καρδούλες.

Δεν ξέρω αν ήταν καλύτερα τα σφυρίγματα από τις καρδούλες, όμως το βιβλίο που θέλω να το διαβάσω, μάλλον πια το προτιμώ ηλεκτρονικό. Θέλω να μην φθείρεται, να μην σκίζεται, να μην μουντζουρώνει και όταν αναφέρομαι σε αυτό, να μπορώ να παραθέσω άμεσα κομμάτια του. Η ηλεκτρονική μου επικοινωνία που βάρυνε ξαφνικά, επιτρέπει όταν το χρειάζομαι, να μπορώ να ανατρέξω όσες φορές το επιθυμώ στο σημείο που ένα βιβλίο μου άρεσε ή με προβλημάτισε, όσα χρόνια κι αν περάσουν, και βέβαια, αν πρόκειται για αριστούργημα θέλω να μπορώ να το χαρίσω άμεσα σε όλους μα όλους τους φίλους μου σε κάθε γωνιά του πλανήτη και χωρίς τύψεις μη μου λείψει αν δεν το επιστρέψουν. Θέλω όταν το διαβάζω να έχω εύκαιρο και λεξικό, ενώ όταν ταξιδεύω -ειδικά με τα φτηνοεισιτήρια της μισής βαλίτσας- δεν θα με χάλαγε να μπορώ να αλλάξω γνώμη για τα βιβλία που έχω διάθεση να διαβάσω κάθε στιγμή. Ή να μην διαβάσω καθόλου αν δεν έχω όρεξη, χωρίς να σκέφτομαι τον κόπο που έκανα να τα φέρω και τον χώρο που πιάσανε στη βαλίτσα.

Πραγματικά δηλαδή, ειδικά με μεγαλύτερους, κάθομαι καμιά φορά και τους δείχνω όλα αυτά που μπορούν να κάνουν με τα ηλεκτρονικά βιβλία και διαπιστώνω πως είτε ο φετιχισμός που έχουν ποτιστεί δεν τους αφήνει καν να ακούσουν, είτε δεν τα γνωρίζουν σαν εναλλακτική, ή πιο σωστά, δεν τα έχουν σκεφτεί καν ως εναλλακτική. Το πρώτο σκουληκιάρικο επιχείρημα που πάντα πιάνει είναι η γραμματοσειρά. Αρκεί να διαλέξεις ένα βιβλίο του Έκο και να κάνεις τη γραμματοσειρά comic sans -μη ρωτάς- και δωδεκάρα και όλοι -εκτός από αυτούς που όντως διαβάζουν Έκο- θα σε αγαπήσουν. Διότι το μέγεθος των γραμμάτων είναι πολύ μεγάλο θέμα για τους γηραιότερους καθώς μιλάμε για γράμματα που θέλουν μεγεθυντικό φακό στα περισσότερα βιβλία. Το επόμενο επιχείρημα είναι το μαγείρεμα, το πλέξιμο, η οδήγηση, το περπάτημα, η γυμναστική, ο κήπος και όλα όσα μπορείς να κάνεις ενώ ακούς ένα βιβλίο. Βλέπεις, τα ηχητικά βιβλία είναι για τους περισσότερους εκδοτικούς οίκους αστροφυσική ενώ για τους υπόλοιπους, πολυτέλεια, φθηνή επιλογή ή και πεταμένα λεφτά, μα λίγοι έχουν συνειδητοποιήσει πόσους περισσότερους “αναγνώστες” θα είχε κάθε νέο βιβλίο εάν το κοινό του μπορούσε να το ακούει ενώ κάνει οτιδήποτε άλλο αγαπά. Έδειχνα προχθές σε μια κυρία πως εάν δεν της αρέσει κάποιο ηχητικό βιβλίο και δεν μπορεί να το αφήσει -άλλο κόλλημα κι αυτό- μπορεί να το επιταχύνει λίγο, αν “τσιμπήσει’ ένα τσικ την ταχύτητα. Αυτό είναι πολύ διαδεδομένο τρικ σε φοιτητές που βάζουν τα βίντεο σε ταχύτητα 1.5 στο YouTube για παράδειγμα, και γλιτώνουν πολύ χρόνο κωλοβαρέματος.

Τί φταίει στ’ αλήθεια; Πολλά. Στην Ελλάδα, το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι δυστυχώς περισσότερο συνδεδεμένο με τα indie βιβλία, τα οποία είναι συνδεδεμένα με τη σειρά τους με το στερεότυπο της αποτυχίας καθώς δεν εκδίδονται από κάποιον εκδοτικό οίκο ενώ οι συγγραφείς τους δεν είναι “διάσημοι” και ας το αφήσουμε εδώ γιατί θα μαλώσουμε. Θα αρκούσε βέβαια μια βόλτα στο openbook για να καταρριφθούν τα πάντα αλλά διάολε, ποιος ξεμυτίζει τώρα από το Facebook. Το δε ηχητικό βιβλίο, είναι συνδεδεμένο αποκλειστικά με τα παιδικά βιβλία ενώ από την άλλη, το kindle, η συσκευή ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων της Amazon είναι συνδεδεμένη με τα βιβλία στην Αγγλική. Χώρια που γενικώς υπάρχει και το στερεότυπο ότι η οθόνη κουράζει. Που μπορεί να ίσχυε σε ένα βαθμό μα πριν αρκετά χρόνια, προτού δηλαδή εξασκηθούμε όλοι στο διάβασμα απ΄τις οθόνες μας για πολλές, πάρα πολλές ώρες καθημερινά, προσπαθώντας να μάθουμε τα νέα των διαδικτυακών -και μη- φίλων στα social media. Όταν καθημερινά μικροί μεγάλοι σκρολάρουμε για ώρες ατέλειωτες και διαβάζουμε άλλες τόσες, είναι τουλάχιστον παράξενο να χρησιμοποιούμε ως επιχείρημα ότι η οθόνη είναι κουραστική. Ναι είναι, μα μόνο αν σκοπεύεις να διαβάζεις ασταμάτητα τα βιβλία σου για πάνω από 4-5 ώρες καθημερινά και όλα αυτά, μετά το σεργιάνι στο Facebook.

Το άλλο επιχείρημα είναι πως δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την τεχνολογία όπου και εδώ έχω τις αντιρρήσεις μου διότι μιλάμε για πράγματα που ήδη κάνουμε σχεδόν όλοι με την τεχνολογία. Δεν είναι πλέον τίποτε για τον καθένα είτε από το tablet, το laptop ακόμη και το κινητό, να κατεβάσει και να διαβάσει ένα βιβλίο σε μορφή pdf. Δεν είναι τίποτα ενώ κατεβάζουμε τα app με τη σέσουλα να έχουμε κι ένα app-βιβλιοθήκη ή ένα ταπεινό φακελάκι με την ψηφιακή βιβλιοθήκη μας. Το πολύ ελπιδοφόρο ηλεκτρονικό αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, (μην σε τρομάξει το ηλίθιο url) για παράδειγμα, σου δίνει δωρεάν έως 35 ηλεκτρονικά βιβλία το χρόνο, σε μορφή pdf. Κλικ δηλαδή σε όποια συσκευή και διαβάζεις επιτόπου. Τί πιο απλό σε τεχνολογία από το να τρέχεις να δανειστείς και να τρέχεις να επιστρέφεις;

Ως συγγραφέας, κανένα βιβλίο μου δεν είχα την τύχη να πρωτοεκδοθεί σε περισσότερες μορφές πέρα από τη χάρτινη. Όμως ήταν πραγματικά σοκαριστικό μόλις μια πενταετία πριν όταν πήρα τα δικαιώματα και “απελευθέρωσα” το πρώτο μου βιβλίο ηλεκτρονικά, σε pdf και σε μορφή για android και διαπίστωσα πολλαπλάσια “κατεβάσματα” από τις αγορές του χάρτινου. Χώρια που η ηλεκτρονική μορφή δεν περιορίζει τη διάρκεια κυκλοφορίας ενός βιβλίου. Μπορεί να διανέμεται για όσο εσύ επιθυμείς και όχι ο εκδοτικός ή έστω, οι νόμοι της αγοράς. Φυσικά για το δικό μου βιβλίο, έπαιξε θετικό ρόλο το γεγονός πως μπορούσε κανείς να το κατεβάσει δωρεάν, μα αν ρίξεις μια ματιά στα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία ανά τον κόσμο και δη τα μεγάλα ονόματα που ήθελες έναν σκασμό λεφτά για να πάρεις τα βιβλία τους, θα διαπιστώσεις πως οι ηλεκτρονικές τους εκδοχές πωλούνται για ελάχιστα χρήματα. Και αν συγκρίνεις τα κατεβάσματα ποικίλων βιβλίων ανά τον κόσμο με τα χάρτινά τους, ακόμη κι αν κυκλοφόρησαν χωρίς καθόλου διαφήμιση ή ο συγγραφέας ήταν σχεδόν άγνωστος, βλέπεις καθαρά πως ο κόσμος ξεκινά να τα ψάχνει, πως εάν το ηλεκτρονικό βιβλίο υποστηριχθεί λίγο, ο κόσμος δεν χαλιέται να σταματήσει να κάνει τον Αμαζόνιο φύλλο και φτερό. Αρκεί μόνο λίγη ενημέρωση για τις υπέροχες δυνατότητες του ηλεκτρονικού βιβλίου καθώς η συνήθεια, οι συσκευές και η τεχνολογία του είναι ήδη στα χέρια μας, νυχθημερόν. Πραγματικά ονειρεύομαι τη στιγμή που τα μικρά μου δεν θα κουβαλάνε γιγάντιες τσάντες με βιβλία και λεξικά μα απλά μια συσκευή με όλη την ύλη μα και τη δική τους προσωπική βιβλιοθήκη και σε φυσική μορφή μόνο τα τετράδιά τους.

Μα καιρός να ξυπνήσουμε καθώς όλα αυτά δεν τα βλέπω καν στον ορίζοντα. Διότι εκτός από συνήθεια χρόνων και ψυχολογικό κόλλημα με το χαρτί, επιπροσθέτως δεν θα δεις και κανέναν να τολμά να το ακουμπά. Ας πούμε, για το κάπνισμα χρειάστηκε ένας νόμος από την Ε.Ε. κι ακόμη θα δεις γραφικούς που δεν τον τηρούν. Για τις δωρεάν πλαστικές σακούλες απ΄την άλλη, χρειάστηκε κόψιμο μαχαίρι και πάλι πολλοί πληρώνουν για να τις αποκτήσουν. Με τα χάρτινα βιβλία όμως δεν θα δεις καν αυτά. Παρότι είναι γενικώς ακριβό σπορ για τον μέσο καταναλωτή και παρότι οικολογικώς βαράνε στο ψαχνό, δεν θα δεις κανέναν να τολμά να ακουμπήσει τέτοιο ταμπού. Φαντάσου δηλαδή τρολάρισμα που έχει να πέσει αν τολμήσει ας πούμε, οικολόγος Ευρωβουλευτής και βρει το θάρρος να κράξει τα χάρτινα βιβλία ή τολμήσει να προτείνει την επιβολή προστίμου σε όσους επιμένουν να τα προτιμούν έναντι των ηλεκτρονικών ή να αρχίσει ας πούμε να μοιράζει τύψεις στα βιβλιοπωλεία με επιθετικές καμπάνιες, όπως κάνουν οι χορτοφάγοι στους κρεοπώλες. Δεν πρόκειται να το δεις ποτέ αυτό. Διότι δεν ήταν ποτέ θέμα οικολογίας, χρηστικότητας ή υγείας. Το χάρτινο βιβλίο είναι ταμπού και τζιζ και ποτέ θέμα συζήτησης. Για κάποιους το ηλεκτρονικό, δεν υφίσταται καν ως βιβλίο. Είναι κάτι άλλο. Ένα κρύο, άοσμο, πρόχειρο αρχείο, ένα σημαδάκι στην οθόνη.  Ένα ανάξιο, ποταπό υποκατάστατο. Μια μόδα που ήρθε, δεν ακούμπησε και πέρασε.