Ο Μανώλης Σφακιανάκης, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνούς Κυβερνοασφάλειας, θέλοντας να μιλήσει για τους κινδύνους του διαδικτύου είπε προχθές το ασύλληπτο: Όταν δίνεις το e-mail σου, είναι σα να δίνεις το κλειδί του σπιτιού σου. Όλοι μας κάποια στιγμή υποψιαστήκαμε την ασχετοσύνη του Μανώλη Σφακιανάκη με το internet και την τεχνολογία γενικότερα και συγκεκριμένα το 2002 με το ιστορικό sfak attack στο indymedia. Όμως η χθεσινή δήλωσή του, αποκάλυψε όχι μόνο το μέγεθος της ασχετοσύνης αλλά και πόσο επιμένει να αναπαράγει την ποπ δηλητηριώδη νοοτροπία των τεχνοφοβικών, εκείνη που καταδικάζει συλλήβδην το μοίρασμα πληροφοριών σαν κάτι κακό. Θυμίζει λιγάκι εκείνους τους αθεράπευτα ρομαντικούς λάτρεις του χάρτινου βιβλίου, τότε που αντί να χαρούν που τα βιβλία θα μπορούσαν επιτέλους να διαβαστούν παντού και από οποιονδήποτε μέσα από μια οθόνη, ή μάλλον γενικά να χαρούν που τα βιβλία θα συνέχιζαν να διαβάζονται και μάλιστα όσο παλιά ή ογκώδη, εκείνοι την είχαν πέσει με λύσσα στο kindle. Λες και όταν διαβάζεις βιβλία είναι καλό αλλά αν τα διαβάζεις ηλεκτρονικά και δη απ΄το Kindle, όχι.

Αυτό, σε συνδυασμό με το πρόσφατο αντιδημοκρατικό κόψιμο των «πειρατικών» site μέσα από επιτροπές και όχι μέσα από τη δικαιοσύνη, και μάλιστα στις μέρες μας που ο οποιοσδήποτε άσχετος (εντάξει, όχι πιο άσχετος από τον Σφακιανάκη) που θέλει να κατεβάσει δωρεάν ταινίες θα βρει δεκάδες τρόπους να το καταφέρει, δείχνει μια καράσχετη μεν αλλά και επικίνδυνα αχάριστη νοοτροπία απέναντι στον παγκόσμιο ιστό. Δείχνει ανθρώπους που ίσως δεν έχουν συνειδητοποιήσει πως πέρα από τα πολλά ομολογουμένως κακά του, το διαδίκτυο και το μοίρασμα πληροφοριών μάς έχει ωφελήσει με τρόπους που θα έπρεπε τουλάχιστον να έχουμε υπόψη.

Δεν θέλω να κατευνάσω τους φόβους για τους κινδύνους της αλόγιστης δημοσιοποίησης των προσωπικών δεδομένων μας, απλά μαζί με αυτά, δαιμονοποιούμε γενικώς τα δεδομένα και το μοίρασμά τους, πράγματα που δεν έχουν σχέση. Και με όλα αυτά, χάνουμε το ελπιδοφόρο κομμάτι γενικά της φιλοσοφίας του μοιράσματος ή αν θες την άλλη πλευρά που σπάνια ακούμε. Όλοι ζητάμε περισσότερη ασφάλεια στις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων και κανείς μας ας πούμε, το πλαίσιο ασφάλειας για την ανοιχτή δημοσίευση έγκυρων δεδομένων. To Crisis Response στο Facebook το βλέπουμε χρήσιμο σε έναν σεισμό ή μια ώρα κρίσης, μα ελάχιστοι μιλούν για μια πλατφόρμα μοιράσματος επιστημονικών δεδομένων και στατιστικών που ίσως μας έδινε πιο άμεση ανταπόκριση ειδικών και λύσεις σε μια κρίση, όπως ένα ξέσπασμα ιού. Για παράδειγμα, αν τα επιστημονικά δεδομένα ήταν ανοιχτά και προσβάσιμα, ίσως ο ιός Ζίκα να είχε καταπολεμηθεί νωρίτερα ή και προβλεφθεί. Σχεδόν όλοι δουλεύουμε ξέρωγω στο Office και όχι στο OpenOffice ενώ ελάχιστοι έχουν καν ακούσει τα προγράμματα ανοιχτού λογισμικού. Γενικά, θα έπρεπε όλοι να ζητάμε περισσότερη ασφάλεια και για τα ανοιχτά δεδομένα και όλοι να μοιραζόμαστε ό,τι μπορεί ο καθένας. Αλλά μπα.

Πρώτα, ας συμφωνήσουμε πως τα προσωπικά μας δεδομένα αν κάποιος το θελήσει, μόνο προσωπικά δεν είναι. Έχουμε πια εγκαταστήσει μόνιμα φίλτρα στ’ αφτιά μας ώστε οτιδήποτε αφορά δεδομένα και δη προσωπικά, είναι εκ των πραγμάτων το Απόλυτο Κακό, εκτός βέβαια κι αν είναι τίποτα ψιλά γράμματα που όλοι μας τα προσπερνάμε με φούρια πατώντας I agree. Η φωτογραφία με όλη την παρέα, χρειάζεται μόνο τη δική σου συναίνεση για να τη δημοσιεύσεις αλλά καταπατά την ιδιωτικότητα όλων όσων απεικονίζει. Άρα μεταξύ μας, παρανομούμε χοντρά και ακόμη πιο μεταξύ μας, είμαστε εγώ κι εσύ πρώτοι που παραβιάζουμε τα προσωπικά μας δεδομένα και όχι οι Άλλοι. Ακόμη, κάθε φωτογραφία στα κοινωνικά δίκτυα, ανήκει και στην εταιρεία της πλατφόρμας που δημοσιεύτηκε, δεν σβήνει ποτέ στ’ αλήθεια ενώ ένα και μοναδικό προσβλητικό ή αποκαλυπτικό tweet θα παραμείνει για πάντα αγκιστρωμένο στο πακετάκι των προσωπικών σου δεδομένων. Το χειρότερο, εάν κάποιος αποφασίσει να σε στοχοποιήσει, το tweet αυτό θα βρίσκεται πάντα δίπλα στο όνομα και τα υπόλοιπα δεδομένα σου όσο υβριστικό, ευαίσθητο ή προσωπικό. Διότι τίποτα δεν σβήνει ποτέ και τίποτε δεν είναι πια ιδιωτικό. Τέλος, πέρα απ΄το ξεσάλωμα στις πλατφόρμες που εξ ορισμού βασίζονται στα προσωπικά μας δεδομένα για να λειτουργήσουν όπως το Facebook, το Twitter ή το Instagram, εμείς δίνουμε κι επιπλέον κομμάτια από την ιδιωτικότητά μας παίζοντας περιχαρείς σε κάθε νέο, αγνώστου προελεύσεως κουίζ/εφαρμογή, απαντώντας σε φαινομενικά αθώες ερωτήσεις που κάνουν γερό data harvesting για λογαριασμό big data κολοσσών.

Έτσι, η μόνη κοινή κόκκινη γραμμή που εμείς τα χαζοχαρούμενα βλέπουμε πια στον όρο “ιδιωτικό”, αφορά τις ιδιωτικές μας συνομιλίες, την αλληλογραφία, τα περιουσιακά/οικονομικά μας στοιχεία και το ιατρικό μας ιστορικό. Αυτά τα θέλουμε όλοι ανεξαιρέτως ιδιωτικά. Και θα έπαιζε, αν τα είχαμε όλα εμείς. Διότι εάν κάποιος το θελήσει, το “κλειδί του σπιτιού σου” το παίρνει εύκολα από αλλού. Μπορεί να δει ανά πάσα στιγμή πού είσαι ακόμη κι αν έχεις κλείσει την ανίχνευση τοποθεσίας στο κινητό. Μπορεί να βρει φωτογραφίες ή το αρχείο της προσωπικής σου αλληλογραφίας ενώ σίγουρα ξέρει όλο το ιατρικό σου ιστορικό. Θα μου πεις, εγώ δεν έδωσα ποτέ online το ιατρικό μου ιστορικό και θα ‘χεις δίκιο. Το αρχείο όμως του τάδε διαγνωστικού που εξετάζεσαι είναι ηλεκτρονικό, το ίδιο και των γιατρών σου. Άρα προσβάσιμο. Μια απλή αντιστοίχιση αρκεί.

Ας συμφωνήσουμε λοιπόν πως τα δεδομένα μας, προσωπικά ή μη, αν θέλει κάποιος να κάνει σοβαρή κουβέντα είναι πλέον ένας σέξι όρος ενδεδυμένος με πυκνή μικροαστική βλακεία μα εν τέλει, χαμένη υπόθεση αν κάποιος αποφασίσει να τα αποκτήσει και να τα χρησιμοποιήσει εις βάρος σου, ειδικά μετά το θλιβερό παράδειγμα της Κίνας. Ευτυχώς η δημοκρατία κάπως ακόμη δουλεύει, αλλιώς η προστασία της ιδιωτικότητάς μας είναι μπαρμπούτσαλα αν δεν μιλάμε πρώτα για ένα δημοκρατικό κράτος. Όμως, ενώ κάνουμε όλοι πολύ χοντρές πατάτες σε σχέση με το μοίρασμα των προσωπικών δεδομένων μας, ίσως δικαίως ο θόρυβος γύρω από αυτά έπαιξε ρόλο στη δημιουργία μιας κρυψίνους νοοτροπίας γύρω από τα δεδομένα και το μοίρασμα γενικώς. Αποκτήσαμε μια νοοτροπία κλειστών, μίζερων μικραστών που χωρίς δεύτερη σκέψη θα κατακεραυνώσουν οποιοδήποτε μοίρασμα δεδομένων παρότι πολλοί πια επωφελούμαστε από αυτό. Τα Ανοιχτά Κυβερνητικά Δεδομένα σε όλη την Ευρώπη είναι ένα καλό δείγμα της φιλοσοφίας που αρχίζει δειλά-δειλά να επικρατεί με κύριο όχημα τη διαφάνεια, όμως δεν είναι μόνο αυτό το μεγάλο κέρδος ενώ η φοβική νοοτροπία μας δεν βοηθά καθόλου να προχωρήσουμε.

Λίγα μόλις χρόνια πριν, πολύ πριν το internet, οι αποφάσεις, οι τάσεις και ειδικά η επιστημονική έρευνα ήταν κάτι πάρα πολύ ακριβό και κατευθυνόμενο από λίγους. Χωρίς καθόλου ελεύθερα δεδομένα, η έλλειψη στοιχείων για οποιαδήποτε έρευνα ή απόφαση οδηγούσε – και οδηγεί – σε ημίμετρα. Έτσι, είτε ακολουθούσαμε πιστά όσους είχαν πρόσβαση στα όποια ακριβοπληρωμένα δεδομένα, είτε καλύπταμε τα κενά μας με αμφιλεγόμενους ειδήμονες που δήθεν γνώριζαν τις τάσεις και οι οποίοι, οδηγούσαν τα πράγματα προς ό,τι πιο κουλό μπορείς – και δε μπορείς – να φανταστείς. Σου θυμίζω, δουλεύω στη διαφήμιση.

Μέσω Λαμίας, η τηλεόραση ίσως είναι ένα καλό παράδειγμα γι’ αυτό που θέλω να πω. Σκέψου μόλις λίγα χρόνια πριν, όταν η τηλεόραση ήταν το κύριο μέσο δημοσκόπησης τάσεων και προτιμήσεων του κοινού. Όταν ας πούμε ο Χατζηνικολάου και η Μενεγάκη ήταν ό,τι πιο σοβαρό και σέξι αντίστοιχα, είχαμε ως κοινωνία. Τον μέσο τηλεθεατή λοιπόν, εκπροσωπούσε ένα μικρό πολύ μικρό και εξαιρετικά κακόγουστο δείγμα. Μετά ήρθε το ίντερνετ. Παρότι κάθε σου κλικ “πουλιέται”, πλέον εκπροσωπείσαι πιο σοβαρά. Η απόλυτη μετρησιμότητα του διαδικτύου κάνει κάθε τάση και προτίμησή μας, περισσότερο ενδεικτική. Μπορεί να απομυθοποιήσαμε εντελώς τον Άνθρωπο, μπορεί να ξενερώσαμε που οι πολλοί είναι μαλάκες, μα είμαστε πια σίγουροι για όλα αυτά. Διότι τα όποια δεδομένα λαμβάνονται από τον καθένα μας είναι ως επί το πλείστον έγκυρα και ποικίλα. Δεν είναι ότι εγώ κι εσύ πρέπει να λουστούμε τις επιλογές των λίγων. Ο καθένας μας πια, έχει δεδομένα για τις προτιμήσεις του. Έχει προφίλ με συγκεκριμένο ιστορικό, εμφανές σε εταιρείες για του δείξουν την πραμάτεια τους. Θα μου πεις, ακόμη υπάρχουν οι κακόγουστοι ενώ ο κύριος όγκος πληροφορίας χρησιμοποιείται για να μου πουλήσουν από κάλτσες μέχρι διακοπές. Θα σου πω, ναι, κι εσύ δεν τα αγοράζεις ποτέ! Αλλά οκ, ας μη μαλώσουμε ακόμη, καλύτερα ας το διευρύνουμε αυτό στα πιο σοβαρά.

Ζούμε στην εποχή όπου κινήματα γύρω από την ελεύθερη πληροφορία και γνώση όπως η Ανοιχτή Πρόσβαση, η Ανοιχτή Επιστήμη, το Ανοιχτό Λογισμικό και γενικά οτιδήποτε γύρω από τη φιλοσοφία της πλήρους διαφάνειας στην έρευνα, της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση, της ανοιχτής συνεργασίας και της ελεύθερης συμμετοχής σε κάθε επιστήμη, δίνει επιτέλους πρόσβαση σε όλους τους ανθρώπους -επαγγελματίες, επιστήμονες ή μη-, να συμμετέχουν και να προχωρήσουν την ανθρωπότητα μπροστά. Μια τέτοια φιλοσοφία επιτρέπει την ανοιχτή συνεργασία των ανθρώπων και συντελεί στη δημιουργία από κώδικα μέχρι τάσεων ή και νέων επιστημονικών ανακαλύψεων.

Για παράδειγμα, για κάθε πρόγραμμα που χρησιμοποιείς, υπάρχει η εναλλακτική ανοιχτού κώδικα. Προγράμματα που φτιάχτηκαν από εταιρείες και τη συνεργασία πολλών ανθρώπων ανά τον κόσμο, βελτιώνονται κάθε μέρα και έδωσαν λύση σε όσους δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν τα ιδιωτικά. Ακόμη είναι ανοιχτά λογισμικά, κάτι που σημαίνει πως οποιοσδήποτε αγαπά να γράφει κώδικα, δεν παρακαλάει να πιάσει κάποτε δουλειά στη Microsoft για να δει και να δουλέψει πάνω στον κώδικα των προϊόντων της (και αν) αλλά αντίθετα, ανοίγει επιτόπου ό,τι θελήσει, πειραματίζεται, το βελτιώνει και κάνει ό,τι θέλει με αυτό. Άλλωστε κάπως έτσι πήραν τη σημερινή τους μορφή. Κάθε μέρα, κάποιο πιτσιρίκι, συνταξιούχος ή ο οποιοσδήποτε μα οποιοσδήποτε τα χρησιμοποιεί, είτε θέτει ένα πρόβλημα της χρήσης τους στην κοινότητα, είτε αναφέρει μια λύση που βρήκε, είτε προσθέτει ένα μικρό κομματάκι κώδικα κάνοντάς τα ταχύτερα και πιο λειτουργικά για όλους.

Όλο αυτό συνέβη διότι κάποιος μοιράστηκε τη γνώση του, τα επιστημονικά δεδομένα που διέθετε ή άνοιξε τον κώδικά του και ζήτησε από όποιον το ήθελε να συνεισφέρει το λιθαράκι του. Έτσι κάποια πράγματα, αντί να είναι αποτέλεσμα πολυετούς και επίπονης έρευνας λίγων και άρα πολύ ακριβά ή απαγορευτικά για το μισό πλανήτη και βάλε ή ακόμη, επτασφράγιστα σε κάποιο χρηματοκιβώτιο και εκμεταλλεύσιμα μόνο από τους ελάχιστους που πλήρωσαν γι’ αυτά, γίνονται ξαφνικά όλο και πιο ελεύθερα άρα πιο επίκαιρα, φθηνότερα, το δείγμα είναι μεγαλύτερο και τα όποια συμπεράσματα πιο ακριβή. Αυτά τα “ανοιχτά” δεδομένα πλέον, κάθε άνθρωπος που έχει οποιαδήποτε γνώση, από οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη, μπορεί να τα εκμεταλλευτεί όπως θέλει ώστε να μάθει ή και να συνεισφέρει κάτι παραπάνω στο γενικό οικοδόμημα της εκάστοτε επιστήμης του. Ναι σε προλαβαίνω, εννοείται κάποιοι μπορεί να το κάνουν για προσωπικό τους συμφέρον, πάντα υπάρχουν κι αυτοί, όμως μέχρι τώρα σκέψου ότι είχες μόνο τέτοιους.

Ας συμφωνήσουμε πως τα πράγματα είναι σκατά αντικειμενικά και γενικώς, ενώ η ασφάλεια των προσωπικών μας δεδομένων, τρίσκατα. Μέσα σε όλα αυτά λοιπόν, δεν είναι κακό να συνεχίσουμε να ζητάμε καλύτερη προστασία, μα πρώτα ας συνειδητοποιήσουμε πόσο στ’ αλήθεια εκτεθειμένοι είμαστε, πώς θα προστατευτούμε (όχι μην κρύψεις το email σου πάντως) και ας ξεκινήσουμε να συζητάμε έστω την υποτυπώδη προστασία των υπολοίπων ελεύθερων δεδομένων, εκείνων των λίγων πρωτοπόρων που επέλεξαν να τα αφήσουν να ταξιδέψουν ελεύθερα. Με άλλα λόγια, το βραδινό σου ηλεκτρονικό ξεπόρτισμα θα ‘πρεπε να καίγεσαι να είναι το ίδιο ασφαλές με την πρόσβαση και δημοσιοποίηση στατιστικών που ενδεχομένως να προβλέψουν πού και πως παίζει να ξεσπάσει ο επόμενος ιός.