Όπως ήταν αναμενόμενο το τέλος της νηστείας και το Πάσχα έφεραν πάλι στο προσκήνιο την κρεατοφαγία και τις συζητήσεις περί αυτής. Για χρόνια, το ομολογώ, δεν έδινα απολύτως καμία σημασία σε αυτές τις κουβέντες. Για χρόνια συνέχιζα να τρώω κρέας χωρίς το παραμικρό σύννεφο ενοχής να σκιάζει τη σκέψη μου. Ακόμη τρώω κρέας αλλά τουλάχιστον έχω πλήρη επίγνωση ότι αυτό που κάνω είναι παντελώς ανήθικο παρότι παραμένει απολύτως νόμιμο. Διάβασα πριν από περίπου ένα μήνα μια κριτική του Thomas Nagel για το βιβλίο Fellow Creatures: Our Obligations to the Other Animals της Christine Korsgaard. Το κείμενο με τον τίτλο «Τι χρωστάμε σε ένα κουνέλι» δίνει μια περίληψη των βασικών σημείων του βιβλίου. Δε θα σας κουράσω με τον συλλογισμό τής Korsgaard. Θα αναφέρω μόνο το συμπέρασμά της (έτσι όπως περίπου το διατυπώνει ο Nagel): η ζωή και η ευτυχία όλων των ζωντανών (έλλογων και μη) δεν έχει να κάνει με μια απόλυτη και αποπροσωποποιημένη αξία που σχετίζεται με το καλό και το κακό. Η αξία, για την Korsgaard, είναι πάντα προσδεμένη σε κάποιο υποκείμενο εμπειριών. Κάτι είναι καλό για μένα ή, κάτι είναι κακό για μένα και ο μόνος τρόπος που μπορεί κάτι να είναι απόλυτα καλό είναι γιατί αυτό το κάτι θα είναι προσδεμένο με όλα τα ζωντανά. Αλλά το συμπέρασμα αυτό είναι προϊόν πολύπλοκου επιχειρήματος που μπαίνει βαθιά στα ύδατα της ηθικής και όχι ένα αξίωμα από όπου ξεκινάει η θέση της. Αυτό που θα πρέπει να κρατήσει κάποιος από τη θέση της Korsgaard είναι ότι υποκείμενα εμπειριών δεν είμαστε μόνο εμείς, τα έλλογα ζώα, αλλά και τα α-λογα ζώα. Μπορεί οι εμπειρίες των άλογων ζώων να μην φτάνουν την πολυπλοκότητα και τη γονιμότητα των δικών μας εμπειριών αλλά εξακολουθούν να συνιστούν εμπειρίες που για το ίδιο το υποκείμενό τους, το ζώο, είναι το παν για τη ζωή του. Και είναι ακριβώς αυτή η δυνατότητα, εμάς, των έλλογων ζώων, της ενσυναίσθησης απέναντι στις εμπειρίες των υπόλοιπων μη έλλογων ζώων που θα πρέπει να μας κάνει να κατανοήσουμε «τι χρωστάμε σε ένα κουνέλι» και να υπαγορεύσει τη μεταστροφή στις διατροφικές μας συνήθειες.
Πολύ ωραία όλα αυτά αλλά κοιτάζοντας κάποιος την εξελικτική μας πορεία σε βάθος χρόνου διαπιστώνει μια πολύ ενδιαφέρουσα τροπή ακριβώς εκεί όπου όλα αρχίζουν να συνηγορούν προς την έναρξη της κρεατοφαγίας. Γράφει ο Θωμάς Ξωμερίτης στο χθεσινό κείμενο του (εδώ) ότι αφ’ ης στιγμής μπήκαμε στην αυτοτροφοδοτούμενη λούπα, «[η] κατασκευή, η χρήση και η βελτίωση εργαλείων χρειάζονται φαιά ουσία. Η κατανάλωση κρέατος αυξάνει την απόδοση του εγκεφάλου, τη λειτουργία του, τη συγκέντρωση, την ευφυΐα». Ο άνθρωπος δηλαδή είχε φτάσει στο πλατό που θα τον οδηγούσε σε αυτό που αναφέρει ο Ίταλο Καλβίνο στο «Πάλομαρ», στο κεφάλαιο «Το μάρμαρο και το αίμα» όπου περιγράφει την αναμονή τού ήρωά του στην ουρά του κρεοπωλείου καθώς αναστοχάζεται την ασύμμετρη συμβίωση ανθρώπου-βοδιού που «[…] εξασφάλισε έτσι την άνθιση του λεγόμενου ανθρώπινου πολιτισμού, που τουλάχιστον κατά ένα μεγάλο μέρος θα έπρεπε να λέγεται ανθρωπο-βοδινός (ή ανθρωπο-προβατίσιος ή ακόμα και ανθρωπο-χοιρινός). Ο κύριος Πάλομαρ συμμετέχει σε αυτή τη συμβίωση με καθαρή συνείδηση και πλήρη συναίνεση: αν και αναγνωρίζει στο σκελετό του κρεμασμένου βοδιού το πρόσωπο του γδαρμένου αδερφού, ξέρει πολύ καλά πως ο ίδιος είναι σαρκοφάγος, εξαρτημένος από μια παράδοση διατροφής που επιμένει να αποζητά από ένα κρεοπωλείο μια υπόσχεση γευστικής ευτυχίας, που επιμένει να φαντάζεται, παρατηρώντας αυτές τις κοκκινωπές φέτες, τις ραβδώσεις που θα αφήσει η φωτιά πάνω στις μπριζόλες στη σχάρα και την ευχαρίστηση του δοντιού όταν θα τραγανίζει τις καλοψημένες ίνες.
Το ένα συναίσθημα δεν αποκλείει το άλλο: η ψυχική διάθεση του Πάλομαρ που στέκεται στην ουρά του κρεοπωλείου είναι ταυτόχρονα συγκρατημένης χαράς και φόβου, πόθου και σεβασμού, εγωιστικής μέριμνας και οικουμενικού οίκτου, η ψυχική διάθεση που ίσως κάποιοι άλλοι εκφράζουν με την προσευχή». (μτφρ. Α. Χρυσοστομίδης.)
Η ανθρώπινη εξέλιξη χαρακτηρίζεται λοιπόν από μια αξιοπερίεργη διαδρομή. Η κρεατοφαγία που οδήγησε στην αύξηση του μεγέθους τού εγκεφάλου μας και κυρίως στην αύξηση της απόδοσής του, μας έφερε στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και έκανε δυνατή την ανάπτυξη του πολιτισμού μας. Η κρεατοφαγία, που ήταν τελικά ο κύριος μοχλός που εξύψωσε και χόρδισε την εγγενή ενσυναίσθησή μας, που διατείνεται η Korsgaard ότι διαθέτουμε και που θα πρέπει να επιδεικνύουμε απέναντι στα ζώα, είναι αυτή που θα πρέπει να μας κάνει να δούμε και το ανήθικό της. Η κρεατοφαγία, για να το απλοποιήσω σχηματικά, είναι αυτή που τώρα μας έφερε στη θέση να μπορούμε να διακρίνουμε το ανήθικο στην εξάσκησή της. Ο κύκλος έκλεισε. Καλό Πάσχα.
