Αναγνωστική προειδοποίηση: διάρκεια ανάγνωσης 7΄50΄΄.

«Ακούω να γίνεται φασαρία σχετικά με την εμφάνιση του Ρέμου σ’ ένα χειμερινό θέρετρο των Γαλλικών Άλπεων το οποίο ούτε γνωρίζω και για το οποίο, πιθανότατα, δε θα μου γεννηθεί επιθυμία να επισκεφτώ. Αυτοί που σκίζουν τα ρούχα τους για την κουλτούρα που εξάγει η Ελλάδα στην Ευρώπη προφανώς βαυκαλίζονται ότι οι σκιερ και οι εκδρομείς των Άλπεων είναι πρόθυμοι ν’ ακούσουν ανεβασμένη εκεί τη σύγχρονη όπερα το Μαγικό Βουνό σε μουσική  John Adams και λιμπρέτο της Alice Goodman. Λες και το μοναδικό πολιτιστικό εξαγώγιμο των ΗΠΑ είναι ο Steve Reich», παρατηρεί ο κύριος Θωμάς Ξωμερίτης σε κείμενό του με τίτλο «Nixon in China» δημοσιευμένο εδώ.

Δεν ανήκω σ’ αυτούς «που σκίζουν τα ρούχα τους για την κουλτούρα που εξάγει η Ελλάδα στην Ευρώπη» ούτε καν σ’ αυτούς που σχίζουν τα ρούχα τους για την επικρατούσα κουλτούρα εγχωρίως—έχω διδαχτεί ότι παρόμοιες ισορροπίες τρόμου ισχύουν ιστορικά και το ζήτημα είναι κατά πόσον λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις να προστατεύονται κάπως τα κινδυνεύοντα είδη, όπως προστατεύονται (ή μάλλον δεν προστατεύονται πια) τα ευαίσθητα οικοσυστήματα των βραχονησίδων του Αιγαίου Πελάγους.

Έχει όμως και η μουσική την ιστορία της (και η Μούσα τα παρατράγουδά της): ας μου επιτραπεί λοιπόν να επισημειώσω πως «Το Μαγικό Βουνό» (που στο παράθεμα παραιτήθηκε από τα μειδιάματα των εισαγωγικών του) του Τόμας Μαν (δεν γνωρίζω άλλο «Μαγικό Βουνό» που να περιττεύει η αναφορά του δημιουργού του) δεν προμήθευσε εν τέλει ύλη λιμπρέτου στην Άλις Γκούντμαν για τυχόν ομώνυμη όπερα του Τζον Άνταμς. Είναι αξιοσημείωτο πως η Γκούντμαν συνεργάστηκε κατ’ επανάληψη με μεγάλη επιτυχία με τον Άνταμς. Για τα λιμπρέτα των οπερών «Ο Νίξον στην Κίνα» (1987) και «Ο θάνατος του Κλινγκχόφερ» (1991). Επίσης αξιοσημείωτο είναι πως ο Άνταμς δεν κατάφερε να την πείσει να συνεργαστεί μαζί του σε μια τρίτη όπερα σύγχρονης ιστορίας, τον έξοχο «Δόκτορα Ατομική-Ενέργεια» («Dr Atomic», 2004-2005). Το λιμπρέτο του «Δόκτορα» σύνθεσε τελικά ο σταθερός συνεργάτης του Τζον Άνταμς, Πήτερ Σέλαρς. Το βάσισε προσφυώς σε πρωτότυπα επιστημονικά κείμενα. Προέκυψε ένα είδος θεολογικού επιστημονικού λόγου που μέσω της ευφυούς μουσικής απογειώνεται ποιητικά στην πνευματική στρατόσφαιρα όπου μόλις και μετά βίας οξυγονώνονται οι συγκινήσεις (π.χ. «We believed that / “Matter can be neither / created nor destroyed / but only altered in form.”/). Ένα άλλο αξιοσημείωτο συμβαίνει στην Τρίτη Σκηνή της Δεύτερης Πράξης του «Dr Atomic». Ο τενόρος που υποδύεται το ιστορικό πρόσωπο του νεαρού Αμερικάνου φυσικού Ρόμπερτ Ράθμπερν Γουίλσον, μεταμορφώνεται σε Κασσάνδρα. Είναι συνάδελφος του «Όπι», δηλαδή του σπουδαίου φυσικού Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (1904-1967), του πρωταγωνιστή του έργου, που είναι βαρύτονος και βρίσκεται αντιμέτωπος με διλήμματα Αμερικάνου Φάουστ—να που ξεμυτίζει και πάλι ο Τόμας Μαν. Συνεργάζονται στο περίφημο «Manhattan Project». Το απόρρητο επιστημονικό εγχείρημα που κατέληξε στην πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας στις 16 Ιουλίου 1945 στο Νέο Μεξικό, με κωδικό όνομα «Trinity». Η ανίερη «Τριάς» βαφτίστηκε από τον «Όπι» που ήταν καλλιεργημένος, τυπτόμενος και ποιητικός, χωρίς να είναι κυνικός. Ας μην ξεχνάμε πως οι Γερμανοί συμπατριώτες των γονιών του σε ένα παραλήρημα τυπικά μακάβριου, τυπικά γερμανικού σμάλτς, βάφτισαν «Σονάτα του Σεληνόφωτος» τον καταστροφικότερο ίσως βομβαρδισμό του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου—515 γερμανικά βομβαρδιστικά ξέρασαν 500 τόνους εκρηκτικών, όπως 36000 εμπρηστικές βόμβες, για να εκλείψει το Κόβεντρι από προσώπου γης (εκατόμβες νεκρών πολιτών, χιλιάδες σπίτια πυρπολημένα μαζί με τα εργοστάσια, μαζί και ο καθεδρικός του Αγίου Μιχαήλ), το Νοέμβρη του 1940. «Τζίλντα», από τη μοιραία «Τζίλντα» της Ρίτας Χέιγουορθ στην κινηματογραφική ταινία του 1946, και «Ελένη του Μπικίνι» από το ατόλ Μπικίνι, βάφτισαν με εργαλειακό πραγματισμό οι Αμερικάνοι συμπατριώτες του τις δυο ατομικές βόμβες των δοκιμών στο Μπικίνι το 1946. (Μέχρι πρόσφατα, το προνόμιο του γυναικείου βαφτιστικού το διατηρούσαν ζηλότυπα όλοι ανεξαιρέτως οι τυφώνες. Ο μαχητικός φεμινισμός το υπέσκαψε. Ευφάνταστοι αρσενικοί ή και απλώς ποιητικοί τυφώνες προέκυψαν από την ισότητα του φύλου. Στην Ελλάδα, με την νεομυθολογική μανία προσωποποιήσεων που έχει πλήξει τους μετεωρολόγους, και η παραμικρή παρέκκλιση από την αιώνια ευδία που έχουν με συμβόλαιο παραχωρήσει οι θεοί στην ωραιότερη χώρα του κόσμου, αρκεί για να ανασυρθεί ένα εκφοβιστικό, όχι κατ’ ανάγκην γυναικείο, όνομα από την απύλωτη φλυαρία της αρχαιοελληνικής μυθολογίας ώστε να αποκτήσουν πειστική υπόσταση δυο τρεις σταγόνες απαραίτητης βροχής και ένα κάπως ατίθασο αεράκι.) Αποζητώντας εναγώνια την ποιητική τουλάχιστον λύτρωση από τις Ερινύες των τύψεων για τον όλεθρο που εγκυμονούσαν οι αυτάρεσκες επιστημονικές ενοράσεις του, ο Όπι κατέφυγε στη σπαρακτική σονετόμορφη κραυγή του Τζον Νταν: «Batter my heart, three–person’d God—Παραβίασε [και, αρμοδίως, «βομβάρδισε»] την καρδιά μου, τρίμορφε Θεέ». Αριστοτεχνικά επιστρατεύει το Σονέτο ο Σέλαρς για να μεταφέρει την υπερεκχειλίζουσα συγκίνηση της φερώνυμης άριας του Όπι, στο τέλος της Πρώτης Πράξης του «Δόκτορα Ατομικού». Ένα αλησμόνητο φιλικό νεύμα στα οξυκόρυφα μουσικά πάθη του Μπαρόκ αρτυμένο με μια υποτροπή μπελκάντο, διηθημένο στο επιθεωρησιακό μεταεξπρεσιονιστικά μακάβριο στιλιζάρισμα του Κλάους Νόμι: φανερά, το ψηφίο D, αρχικό στα επώνυμα Donne (John) και Dickinson (Emily), και μουσικό νεύμα για το μουσικό φθόγγο ρε στην εναρκτήρια λαμπρότητα του αριστουργηματικού χορωδιακού «Αρμόνιου» του 1980-81, σε στίχους των δυο ποιητών, είναι ένα από τα βότανα του ακαταμάχητου γητεύματος της μουσικής συνταγής του Άνταμς. Άλλο ένα, η ανεπιτήδευτη συλλογική ταυτότητα του μουσικού υποκείμενου στη θέση του διογκωμένου κατηρεφούς υπερεγώ που σκιάζει εξακολουθητικά τη μουσική δημιουργία από το ρομαντισμό και δώθε— το χορωδιακό πρόσωπο του μεταφυσικού άγγελου-προστάτη της μούσας του· κι άλλο ένα, η κεντρική ελκτική δύναμη της τονικότητας που λειτουργεί σαν νομιμοποιητικός μουσικός άξονας του αμερικάνικου πολιτισμικού του βιώματος μαζί με τον κυρίαρχο ρυθμό και την αξιοποίηση της μορφοπλαστικής του δύναμης. Ο νεαρός Ρόμπερτ Ράθμπερν Γουίλσον, λοιπόν, η Κασσάνδρα της Τρίτης Σκηνής της Δεύτερης Πράξης του «Ατομικού Δόκτορα», τραγουδάει: «Μόλις τελείωσα το διάβασμα του «Μαγικού Βουνού» / του Τόμας Μαν / και, φυσικά, / πηγαίνοντας σ’ αυτό το μυστηριώδες βουνό / που στην κορφή του / θα υπήρχε ένα κρυφό εργαστήριο / όπου θα μπαίναμε, / οι πόρτες θα έκλειναν πίσω μας με δύναμη / και λίγα χρόνια αργότερα / θα βγαίναμε κουβαλώντας στα χέρια μας / μια ατομική βόμβα…»

Συμπέρασμα: Τουλάχιστον με τον Ρέμο τα παρατράγουδα της Μούσας μάς θωρακίζουν από τα κυρίως—προβληματισμένα, εμβριθή, μα και προβληματικά— τραγούδια της. Ο εγκρατής μουσικής παιδείας και φιλολογίας Οπενχάιμερ, αφού, λίγο προτού πεθάνει, παρακολούθησε την πρεμιέρα των «Ψαλμών Requiem” (1966) του Ίγκορ Στραβίνσκι, κηδεύτηκε αργότερα με τη μουσική τους, όπως ακριβώς και ο ίδιος ο Στραβίνσκι, και διαφέρει από τον Δημήτρη Νανόπουλο που τον τραγούδησε και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Είμαστε μια αμέριμνη ευτυχής χώρα.