Any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic (Arthur C. Clarke, ο τρίτος νόμος)
Το Παρθένο Δάσος Φρακτού, ένα κομμάτι της ελληνικής Ροδόπης που ακουμπά στα βουλγαρικά σύνορα, κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης το 1980. Στα μέσα της δεκαετίας του 90 συμμετείχα σε συνάντηση στο Νυμφαίο με άλλους εκπροσώπους από τις προς βορρά όμορες χώρες. Θέμα της οι προστατευόμενες περιοχές σύμφωνα με την εφαρμογή της νέας τότε Οδηγίας των Οικοτόπων. Σε συνέχεια μιας αναφοράς μου στο “Frakto Virgin Forest”, επίσημο τίτλο από την ελληνική νομοθεσία, πήρε το λόγο μια ντόμπρα Βουλγάρα λέγοντας ότι στην Ευρώπη, με την επί χιλιετίες παρουσία του ανθρώπου, είναι ρομαντικό και αφελές να μιλάμε για παρθένα δάση. Ουσιαστικά είχε δίκιο. Έχει πλέον αποδειχτεί ότι τεράστιες εκτάσεις που θεωρούνται «άθικτες», όπως στις αμερικανικές ηπείρους πριν την ευρωπαϊκή κατάκτηση, διατηρούν το αποτύπωμα ανθρώπινου περάσματος.
Οι άνθρωποι είμαστε όμως ρομαντικοί, μας γοητεύει ο μύθος.
Παρθένες ήπειροι, παρθένα νησιά και κοινωνίες. Γοητευτική και η πρόσφατη ιστορία του εικοσιεξάχρονου Αμερικανού John Allen Chau, του ιεραπόστολου που σκοτώθηκε το Νοέμβριο στο Βόρειο Σέντινελ, ένα νησί του τόξου των Ανταμάν στον Ινδικό. Ο Chau είχε όνειρο ζωής να κηρύξει εκεί το λόγο του Κυρίου. Πάρα τις προειδοποιήσεις γνωστών και φίλων, ο Chau θανατώθηκε απ’ τους Σεντινελέζους.
Το Βόρειο Σέντινελ, έκτασης 72 χιλιομέτρων, ανήκει διοικητικά στην Ινδία και κατοικείται από ανθρώπους απομονωμένους απ’ τον υπόλοιπο κόσμο. Μελέτες σε γειτονικά νησιά έδειξαν ότι τα Ανταμάν εποικήθηκαν από αρχαίο αφρικανικό γενετικό στοκ, 70.000 χρόνων. Παλαιολιθική η κουλτούρα των Σεντινελέζων. Απογραφή το 2001 κατέγραψε εξ αποστάσεως 21 άνδρες και 18 γυναίκες, με συνολική εκτίμηση γύρω στα 500 άτομα. Το νησί μου κίνησε την προσοχή πριν δεκαπέντε χρόνια, τότε με το σεισμό στον Ινδικό. Μετά την καταστροφή η ινδική κυβέρνηση έστειλε αποστολή να εκτιμήσει τις επιπτώσεις στους κατοίκους σαν χτύπησε το κύμα το χαμηλό νησί. Ένας απ’ αυτούς πλησίασε το ελικόπτερο κι εκτόξευσε βέλος εναντίον του. Οι έρευνες έδειξαν ότι τα κατάφεραν, δίχως εμφανείς απώλειες, υποχωρώντας ίσως στο εσωτερικό, προλαβαίνοντας (αν και οι ζωτικές για την οικονομία τους λιμνοθάλασσες υπέστησαν σχεδόν ολοκληρωτική ζημιά).
Εύκολο να χλευάσεις την εμμονή του Chau να κηρύξει το Ευαγγέλιο σε ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν δείξει την παραμικρή επιθυμία για επικοινωνία. Πόσο μάλιστα για σωτηρία. Δονκιχωτισμός και ανοησία. Εμμονή και υπομονή αγίου. Σχεδίαζε να μεταφράσει τη Βίβλο στην αταξινόμητη γλώσσα των Σεντινελέζων, ακατανόητη ακόμα κι από τους κατοίκους των γειτονικών νησιών. Πλήρωσε τους ψαράδες να τον φέρουν κοντά στην ακτή του νησιού, παρά τις προσπάθειες και αυτών να τον αποτρέψουν. Σαν πλησίασαν ο Chau κωπηλάτησε με καγιάκ προς την παραλία. Ομάδα από τους νησιώτες του φώναξαν και σήκωσαν προειδοποιητικά τα τόξα. Επέστρεψε στο αλιευτικό και στην επόμενη προσπάθεια πάτησε πόδι στη στεριά. Τότε τόξευσαν την αδιάβροχη Βίβλο που κρατούσε, του ’βαλαν πάλι τις φωνές, τον κυνήγησαν. Γύρισε στο αλιευτικό κολυμπώντας για να ξαναβρεί θάρρος, να εκλογικεύσει την προσπάθειά του και να διασκεδάσει το φόβο του με σκέψεις για τον Παράδεισο. Σκέψεις που σημείωσε στο ημερολόγιό του. Έτοιμος, κολύμπησε πίσω στο νησί για τελευταία φορά, διώχνοντας το αλιευτικό στον ωκεανό, στη δουλειά του, στο ψάρεμα. Ζήτησε να τον αφήσουν μόνο. Την επομένη, όταν οι ψαράδες πλησίασαν στο νησί εκ νέου, αντίκρισαν το νεκρό κορμί του να σέρνεται με σχοινί απ’ τους ιθαγενείς. Μάρτυρες του μαρτυρίου του, μαρτύριο όπως στη χριστιανική παράδοση.
Η πρόσβαση στο νησί, σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από την ακτή, είναι απαγορευμένη από ινδικό νόμο του 1956. Οι πέντε ψαράδες που βοήθησαν τον Chau να φτάσει το Σέντινελ, συνελήφθησαν και κρατούνται από τις αρχές της χώρας.
Υπάρχουν περισσότερο από 100 φυλές για τις οποίες χρησιμοποιείται ο όρος uncontacted tribes. Όρος που υποδηλώνει ότι δεν έχουν έρθει σ’ επαφή με τον έξω κόσμο. Οι περισσότερες στον Αμαζόνιο, κάποιες στα δάση της Νέας Γουινέας. Και μία στο Βόρειο Σέντινελ. Δίνεται μάχη για τα δικαιώματα των ανθρώπων αυτών, κυρίως όσον αφορά στα εδάφη τους σε καιρούς που βιώνουν πιέσεις απ’ όσους θέλουν πρόσβαση στη γη τους, στον πλούτο της. Γενοκτονία ουσιαστικά, καθώς τα κορμιά τους δεν έχουν αναπτύξει αντιστάσεις σε ασθένειες όπως η γρίπη και ιλαρά. Κυρίαρχη η πεποίθηση ότι δεν πρέπει να παραβιαστεί το δικαίωμά τους να ζουν στην απομόνωση. Χαρακτηριστική η επίσημη πολιτική του «αφήστε τους μόνους» που εφαρμόζουν Περού και Βραζιλία, χώρες που στην επικράτειά τους βρίσκεται η γη της πλειοψηφίας των φυλών αυτών.
Μαθαίνοντας για τους απομονωμένους Σεντινελέζους μου έκανε εντύπωση η χρήση εκεί του σιδήρου, σ’ ένα κοραλλιογενές νησί με ασβεστολιθικό πέτρωμα. Το μέταλλο ξεβράζεται στην ακτή από ναυάγια. Το 1981 ένα φορτηγό εξόκειλε στις ξέρες του νησιού. Το πλήρωμα, αφού έστειλε σήμα, απομακρύνθηκε με ασφάλεια, καθώς οι Σεντινελέζοι λόγω της θαλασσοταραχής δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν. Στη συνέχεια η Ινδία ανέθεσε με σύμβαση την αποσυναρμολόγηση του πλοίου. Το συνεργείο κατάφερε να έχει φιλική επαφή με τους κατοίκους, ανταλλάσοντας χρήσιμο σκραπ με καρπούς.
Αφελής η άποψη ότι οι ομάδες αυτές δεν έχουν έρθει σε επαφή με τους έξω ανθρώπους, ότι είναι παρθένες, αγνές. Ρομαντικά αφελής, είχε δίκιο εκείνη η Βουλγάρα. Ρομαντικά επικίνδυνη επίσης, αφού η πολιτική της από μακριά καραντίνας τις καθιστά ευάλωτες στις ορέξεις των κερδοσκόπων και στις ασθένειες που φέρνουν. Έτσι, οι πιθανότητες είναι υπέρ της μείωσης του πληθυσμού τους και της εξαφάνισής τους. Εύλογο το ερώτημα κατά πόσο θα επέλεγαν απομόνωση εφόσον είχαν πληροφόρηση για οφέλη που θα προκύψουν από την επαφή, εφόσον υπήρχαν και πείθονταν για εγγυήσεις ότι η επαφή δεν θα οδηγούσε στον όλεθρό τους. Εύλογο και το άλλο ερώτημα, το κατά πόσο είναι βιώσιμες μακροπρόθεσμα αν ακολουθηθεί η αυστηρή πολιτική του Περού και της Βραζιλίας. Κυνηγοί και πουλιά ταυτόχρονα, μήπως επιλέγουν το κρυφτό, σοφοί από τις κακές εμπειρίες του παρελθόντος;
Μήπως τελικά δεν ήταν Δον Κιχώτης ο ονειροπόλος Chau; Μήπως πίστευε στο δικαίωμά τους για συμμετοχή και κοινωνία, μέσα από το όντως αφελές “My name is John, I love you and Jesus loves you”. Έχουμε, εμείς, δικαίωμα να τους αποκλείουμε πρόσβαση στη σύγχρονη ιατρική; Στο μοίρασμα της τέχνης τους με τη δική μας; Σε τόσα άλλα; Μήπως είμαστε εμείς οι αφελείς με την πίστη σε παρθένες κι αγνές καταστάσεις – δάση, κοινωνίες; Μήπως η πεποίθησή μας, η αφ’ υψηλού αντιμετώπιση ικανοποιεί δικό μας κενό και απογοήτευση; Μια κρίση μέσης ηλικίας, δεκαετίες ανίας που για να καλύψουμε κλείνουμε τα μάτια στις ανάγκες τους; Δεν είναι υπερόπτης εγωισμός να τους αφήνουμε σε οχυρά, στην τύχη τους, κι εμείς Ολύμπιοι να τους φρουρούμε; – στο θόλο του Truman Show, στο «μην αγγίζετε κλουβί» μιας Αφροδίτης των Οτεντότων.
Η ελεγχόμενη επαφή με τους απομονωμένους λαούς είναι ορθή αντιμετώπιση. Επαφή που θα τους προσφέρει επιλογή. Δεν υπάρχει βάση, ηθική και πρακτική, οι κάτοικοι του Σέντινελ να στερηθούν – για παράδειγμα – του συστήματος προειδοποίησης τσουνάμι που στήνεται στις θάλασσες. Μια καλά σχεδιασμένη επικοινωνία συνιστά ασφαλή και σωστή προσέγγιση μπροστά στα καταστροφικά αποτελέσματα τυχαίων και κακόβουλων επαφών ή ενός δαρβινικού laissez-faire, σεβαστού για χλωρίδα και πανίδα αλλά αισχρού όσον αφορά στους ανθρώπους. Χυδαιότητα η αντιμετώπισή τους ως αγριολούλουδα, καθρέφτης τελικά της δικής μας πολυτελούς μελαγχολίας και ναρκισσισμού.
