Διάβασα την ιστορία του James O’Donoghue.
Γεννημένος στην Αγγλία, μεγαλωμένος απ’ τη μητέρα του, βρέθηκαν στα δέκα του σε ξενώνα για κακοποιημένες γυναίκες στην Ουαλία για να γλυτώσουν από τον εθισμένο σε ουσίες, βίαιο φίλο της. Δεν ήταν σπουδαίος μαθητής, ειδικά στη φυσική. Αποφοίτησε από επαγγελματικό λύκειο, δουλειά ύστερα σε εργοστάσιο και σε αποθήκη, ζωή σε άθλιο διαμέρισμα. Κλείνοντας τα εικοσιένα γιόρτασε με φιλαράκια τα γενέθλιά του στο Αμπερίστουϊδ. Έτυχαν στην αρχή της πανεπιστημιακής χρονιάς, κόσμος, φοιτητές. Ζήλεψε. Σκέφτηκε να γραφτεί στο Πανεπιστήμιο όπου το πρόγραμμα αστρονομίας έδινε δεύτερη ευκαιρία σε νέους που ήθελαν να σπουδάσουν. Τα κατάφερε με πρώτη του ανακάλυψη ότι του άρεσε η έρευνα, το τηλεσκόπιο. Ευτυχία γι’ αυτόν η αγρύπνια με μια κούπα τσάι, να ψάχνει μέσα από την οθόνη το διάστημα, να χάνεται. Αποφοίτησε και συνέχισε στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ για διδακτορικό.
Ήταν 26 όταν μελετούσε το σέλας του Κρόνου, την παρουσία στους πόλους ιόντων τριατομικού υδρογόνου H3+ που σχετίζονται με την παρουσία νερού. Νύχτα, μόνος, ξεχασμένος, όπως του άρεσε. Περιπλανήθηκε σε χαμηλότερους παραλλήλους του πλανήτη όπου διαπίστωσε, με έκπληξη, την ύπαρξη ζωνών Η3+ ψηλά πάνω απ’ τα νέφη, ενώ η παρουσία του δεν ήταν αναμενόμενη πέρα από τις πολικές περιοχές. Βεβαιώθηκε προσεκτικά για το ορθό της παρατήρησης, αποκλείοντας την πιθανότητα τα ιόντα να ανήκουν σε παρεκκλίνουσα δέσμη του σέλαος.
…Ήμουν θύμα μια σειράς ατυχημάτων, όπως όλοι μας… *
Κατέληξε ότι οι φτιαγμένοι από πάγο δακτύλιοι στάζουν νερό, βροχή στον πλανήτη, λίγο λίγο αλλά συνεχώς. Με τον επιβλέποντα καθηγητή του Tom Stallard έστειλαν το 2013 άρθρο στο Nature προς δημοσίευση, σχετικό με την ύπαρξη Η3+ σε έξι μη αναμενόμενες περιοχές του Κρόνου, πέρα απ’ τους πόλους. Η «βροχή» σχηματίζεται όταν υπεριώδης ακτινοβολία από το ηλιακό φως ή πλάσμα από πρόσκρουση μικρομετεωριτών ηλεκτρίζουν την παγόσκονη των δαχτυλιών, τα ιόντα που σχηματίζονται αιχμαλωτίζονται από το μαγνητικό πεδίο του Κρόνου και στροβιλίζονται έως να πλησιάσουν χαμηλά οπότε τα αρπάζει η βαρύτητα και τα τραβά στη ατμόσφαιρα.
Κάτι που ο αστροφυσικός Jack Connerney υποψιάστηκε το 1984, βασισμένος σε στοιχεία των αποστολών Pioneer και Voyager, σε δημοσίευση για «βροχή των δακτυλίων» στον Κρόνο. Ξεχασμένη όμως εκείνη η δημοσίευση.
Από σύμπτωση στους αξιολογητές της δημοσίευσης του O’Donoghue ήταν και ο Connerney. Έμεινε έκπληκτος με αυτό που του στάλθηκε να διαβάσει, γραμμένο από κάποιο νέο και άγνωστο Εγγλέζο. Έδωσε ok.
Αυτό που ουσιαστικά υποστήριζε ο O’Donoghue ήταν ότι οι δακτύλιοι του Κρόνου είχαν ημερομηνία λήξης. Αναμενόμενο ν’ αλλάξει η ζωή του. Έγινε γνωστός, του ζητούσαν συνεχώς συνεντεύξεις από παντού. Ο Κρόνος και το στέμμα του ηλιακού συστήματος, μια ουράνια σταθερά, αναλλοίωτη, αποτυπωμένη στους περισσότερους από την παιδική ηλικία. Κάποιοι έδιναν στους δακτυλίους αξία 4,5 δισεκατομμυρίων χρόνων, όση και στο υπόλοιπο σύστημα. Κάποιοι πρότειναν ότι σχηματίστηκαν πιο πρόσφατα – φεγγάρια, αστεροειδείς, κομήτες που συγκρούστηκαν και τα κομμάτια έπιασαν χορό γύρω από το πλανήτη – πλάτους δεκάδων χιλιάδων χιλιομέτρων, λεπτό όπως τσιγαρόχαρτο, μερικές δεκάδες μέτρα. Κανένας δεν περίμενε ο χορός να μην κρατήσει.
Ο διδάκτωρ O’Donoghue μετακόμισε από το Λέστερ στη Βοστώνη, στο Center for Space Physics του Boston University. Σε συνεργασία εκεί με τον Luke Moore υπολόγισε ότι κάθε μισή ώρα οι δακτύλιοι χάνουν νερό όσο μια ολυμπιακού μεγέθους πισίνα.
Και από τη Βοστώνη, το 2017, στο Goddard Space Flight Center της NASA.
Το 2017 ήταν η χρονιά που η αποστολή Cassini έκανε το grand finale, το salto mortale. Αρχή του ταξιδιού το 1997, όταν το διπλό ρομποτικό όχημα Cassini–Huygens (NASA, ευρωπαϊκή ESA, ιταλική ASI) ξεκίνησε για την εξερεύνηση του Κρόνιου συστήματος – πλανήτη, δακτυλίους, δορυφόρους. Το Huygens προσεδαφίστηκε στο δορυφόρο Τιτάνα το Γενάρη του 2005. Το Cassini συνέχισε τις πτήσεις. Στις 22 του Απρίλη του ΄17 πέρασε για 127η και τελευταία φορά από τον Τιτάνα, πτήση προγραμματισμένη για να τον τινάξει σε τροχιά 22 στροβίλων, βουτιές στην ατμόσφαιρα, κάθετα και μέσα από τους δακτυλίους, ξανά και ξανά, θανατική καταδίκη που το έστειλε βορά του Κρόνου, να το καταπιεί η ατμόσφαιρα.
2:55:46 μμ ώρα Ελλάδας, 15 Σεπτέμβρη 2017. Σαράντα πέντε δευτερόλεπτα μετά την τελευταία εκπομπή, το όχημα κάηκε και εξαερώθηκε.
…Το χειρότερο που θα μπορούσε να τύχει στον οποιοδήποτε είναι να μη χρησιμοποιηθεί σε τίποτα από κανέναν. Σε ευχαριστώ που με χρησιμοποίησες, έστω κι αν δεν ήθελα να χρησιμοποιηθώ από κανέναν… *
Ο O’Donoghue με το Moore χρησιμοποιώντας τελικά στοιχεία του Cassini, ανακοίνωσαν το 2018 ότι οι δακτύλιοι ρίχνουν πολλή βροχή και στον ισημερινό του πλανήτη. Απώλεια μεγαλύτερη από τρεις ολυμπιακές πισίνες στη μισή ώρα. Ημερομηνία λήξης, ίσως, σε λιγότερο από 100.000.000 χρόνια.
Η ιστορία του O’Donoghue μου θύμισε ένα όνειρο που είχα δει, περίεργο μα ξεκάθαρο. Περπατούσα στο δρόμο, καθημερινή και λιακάδα, κόσμος γύρω, ο καθένας απορροφημένος στα δικά του. Ένοιωσα μια παρουσία στον ουρανό και σταμάτησα να κοιτάξω. Ένας κυκλικός δίσκος στεκόταν χαμηλά πάνω απ’ τον ορίζοντα, στα νοτιοδυτικά. Διαπίστωσα ότι ήταν σφαίρα, οι διαστάσεις της οποίας διογκώνονταν, όπως φωτογραφία κόκκου γύρης σαρωμένου από ακτίνες ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Γιγαντώθηκε σε μέγεθος που κάλυψε ήλιο και το μεγαλύτερο μέρος του ουράνιου θόλου, εκπέμποντας χρυσοκίτρινη λάμψη. Σαστισμένος κοιτούσα τη σύνθετη υφή της επιφάνειάς της όταν ξαφνικά άρχισε να σκάει σε σχισμές, τινάζοντας παντού θραύσματα που ξανάπεφταν πάνω της και που έμοιαζαν κομμάτια δέρματος. Γεγονός που επιβεβαίωσε – σε μένα τουλάχιστον – την οργανική προέλευση της σφαίρας. Από τις σχισμές ξεπηδούσε προς όλες τις κατευθύνσεις φως, σε επίπεδους πίδακες και σε αργή κίνηση, οι άκρες τους μυτερές όπως λόγχες. Ενώ αρχικά γύρω μου επικρατούσε σιωπή, ο κόσμος – όσοι βρίσκονταν στο εύρος της αντίληψής μου – άρχισε να ψιθυρίζει ανήσυχος.
Ασυναίσθητα μου ήρθε στο μυαλό η εξής σκέψη: είμαστε οι τυχεροί μάρτυρες ενός εξαιρετικά σπάνιου φαινομένου, οι πιθανότητες του οποίου είναι τόσο ελάχιστες, ώστε αφού συμβαίνει πρέπει να βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος και σε μια μοναδική στιγμή της μακρόχρονης πορείας του.
Ευθέως μετά την ολοκλήρωση της, η σκέψη λειτούργησε ως αυθάδης παρέμβαση στη διαδικασία, της επιτέθηκε, δηλητηριάζοντάς την. Η σφαίρα συρρικνώθηκε ταχύτατα και χάθηκε. Από τους ανθρώπους γύρω μου ακούστηκε φασαρία, λόγια ανακούφισης. Σύντομα το πλήθος ανασκουμπώθηκε, ο καθένας στο δρόμο του. Συνέχισα κι εγώ, νιώθοντας ένοχος, μη φανερώνοντας σε κανέναν ότι ήταν η σκέψη μου που ακύρωσε το θαυμάσιο φαινόμενο.
Μου άρεσε λοιπόν η ιστορία του O’Donoghue. Ένας που δεν πίεσε καταστάσεις, δεν έτρεξε ν’ αρπάξει ταύρο από τα κέρατα, δεν διεκδίκησε αυτοδίκαια πρώτο τραπέζι πίστα. Κάπου στην τύχη, κάπου στην ευκαιρία, κάπου στην παρόρμηση, παρατηρούσε από γωνία, μαθαίνοντας την ησυχία της νύχτας, ζεστή κούπα για συντροφιά, αφουγκραζόμενος όσα του έλεγε, διαβάζοντας στη σιωπή. Δεν διεκδίκησε το κέντρο πουθενά, δεν απαίτησε να στρογγυλοκαθίσει εκεί.
Και τότε μόνο ο κόσμος του άνοιξε πύλη προς τα θαύματά του, το Εύρηκα, οι Εκλάμψεις.
Στο «Σειρήνες του Τιτάνα», το μυθιστόρημα του Vonnegut, στις σπηλιές του Ερμή ζουν τα αρμόνιουμ, λεπτοί φωτεινοί παλλόμενοι γαλάζιοι ρόμβοι, φανταστικά πλάσματα, ίσως ευφυή, ίσως με μόνο σκοπό πριν πεθάνουν και μαραθούν, να τα δουν κάποτε οι άνθρωποι για να δουν σ’ αυτά ομορφιά.
Ο O’Donoghue ήταν ο εκλεχτός στον οποίο αποκαλύφθηκε το μυστικό των δακτυλίων, η προσωρινότητα και το τυχαίο της ομορφιάς, μακρινός ψίθυρος σε μοναχική αγρύπνια. Είμαστε κι εμείς άξιοι του φαινομένου, όχι επειδή βρεθήκαμε στο κέντρο κάποιου σύμπαντος αλλά όταν κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά να χρησιμοποιηθούμε από την τυχαιότητά του – πλην μιας, μόνης: προσπάθεια να χρησιμοποιηθούμε για καλό.
(* Kurt Vonnegut, The Sirens of Titan)
