Ακολουθούν μερικές πρόχειρες σκέψεις, με αφορμή μια προ ολίγων ημερών ανάρτηση στο φέισμπουκ της Γεωργίας Βαλωμένου, η οποία φωτογράφισε μια γυναίκα που φοράει μπούρκα γράφοντας: «Από την αρχή του καλοκαιριού συναντάω συχνά αυτή τη γυναίκα, μαζί με το μωρό της που είναι σε καρότσι. Και, σωστό ή λάθος αδιαφορώ, αγριεύομαι». Η ανάρτηση έχει συγκεντρώσει ως τώρα τριακόσια σχόλια και έχει συγκεντρώσει τόσα ακριβώς γιατί υπήρξαν διαφωνίες και μια διαφορετική οπτική πάνω στο ζήτημα. Ποιο είναι το ζήτημα όμως;
Ας το χωρίσουμε σε δύο βασικές κατηγορίες: ένα είναι αυτή καθαυτή η μπούρκα (και είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι εν προκειμένω μιλάμε κυριολεκτικά για μπούρκα, όχι μαντίλα ή οτιδήποτε ελαφρύτερο από μπούρκα – δείτε επί της ορολογικής διάκρισης που συχνά δεν γίνεται, το ούτως ή άλλως πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Νίκου Βασιλόπουλου) και το άλλο είναι το δικό μας δυτικό και μη ισλαμικό βλέμμα πάνω στην μπούρκα. Μολονότι οι περισσότερες ενστάσεις κατά της ανάρτησης εκκινούσαν από το βλέμμα πάνω στην μπούρκα και την γυναίκα με την μπούρκα, αποδοκιμάζοντάς το και προσπαθώντας να το αποδομήσουν, κατέληγαν τελικά να αφορούν και την ίδια την μπούρκα, κατέληγαν τελικά να υπερασπίζονται την ίδια την μπούρκα, κατέληγαν τελικά να πουν κάτω τα χέρια σας και τα βλέμματά σας από τη γυναίκα που φορά μπούρκα, θα υπερασπιστούμε κι αυτή και την μπούρκα της.
Θα την υπερασπιστούμε από τα αριστερά. Θα την υπερασπιστούμε φεμινιστικά. Θα την υπερασπιστούμε αντισεξιστικά. Γιατί σεξιστικό, ισλαμοφοβικό κι οριενταλιστικό είναι το βλέμμα πάνω στη γυναίκα με την μπούρκα, το οποίο νομίζει ότι ξέρει τι βλέπει. Ενώ δεν ξέρει. Ενώ δεν καταλαβαίνει. Ενώ ομογενοποιεί και τσουβαλιάζει ρατσιστικά. Ενώ εμείς είμαστε αυτοί που στα αλήθεια καταλαβαίνουμε. Και σας εξηγούμε όχι ακριβώς ότι δεν σας πέφτει λόγος, αλλά ότι ο λόγος που σας πέφτει πρέπει να είναι λόγος που θα σέβεται απόλυτα το δικαίωμα κάθε γυναίκας στον αυτοπροσδιορισμό της και στις επιλογές της. Και για να μην είσαι ισλαμοφοβικός, οριενταλιστής, σεξιστής, μάθε ότι κάθε γυναίκα που φορά μπούρκα, την φορά μέχρι ρητής και συγκεκριμένης αποδείξεως του εναντίου επειδή η ίδια την επέλεξε. Ελεύθερα; Φυσικά ελεύθερα. Στο πλαίσιο μιας άλλης θρησκείας, ενός άλλου συστήματος αντιλήψεων, ενός άλλου πολιτισμού. Αν λοιπόν εμείς ως πάρα πολύ φεμινιστές και φεμινίστριες έχουμε τώρα έναν ρόλο, είναι να πάρουμε τα δίκια αυτής της ελεύθερης επιλογής της και να καταδείξουμε πόσο φρικτό είναι, ότι θεωρείς άνευ ετέρου πως το να φορά μια γυναίκα μπούρκα είναι στοιχείο που την καταπιέζει και στοιχείο οπισθοδρόμησης.
Προσωπικά, αντιλαμβάνομαι πλήρως, ότι να εξετάζεις οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό μέσα από το πρίσμα του δικού σου, εμπεριέχει ένα σωρό προβλήματα. Αντιλαμβάνομαι πλήρως, ότι εξετάζοντας ένα άλλο σύστημα αντιλήψεων πρέπει να μην έχεις καμία βεβαιότητα για το δικό σου, ότι κάθε φορά που εντοπίζεις ένα πιθανό μελανό σημείο και μια πιθανή καταπίεση, πρέπει να αναλογίζεσαι αν υπάρχουν αντίστοιχα μελανά σημεία και καταπιέσεις στο δικό σου, τα οποία όμως έμαθες να περνάς στο ντούκου ακριβώς επειδή σου φαίνονται φυσικά. Αντιλαμβάνομαι επίσης ειδικότερα, ότι σε καταστάσεις όπου το πρώτο ενστικτώδες συναίσθημά σου είναι λίαν στενόχωρο (όπως όταν βλέπεις μια γυναίκα με μπούρκα), θα πρέπει να να συνειδητοποιείς πως αυτό που ενοχλεί εσένα δεν σημαίνει οπωσδήποτε ότι ενοχλεί και τον άλλο. Ότι αυτό είναι ίσως το δικό του φυσικό. Αντιλαμβάνομαι τέλος τους πολλαπλούς κινδύνους και τα όντως ισλαμοφοβικά κι αντιμεταναστευτικά αντανακλαστικά, που μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια γενικότερη συζήτηση, για τους ξένους που έρχονται να αλλοιώσουν τον πολιτισμό μας κι όλα αυτά.
Ξέρω επίσης ότι ως λευκός, δυτικός, μη μουσουλμάνος άντρας είμαι ακόμη πιο αναρμόδιος να μπω στη θέση των γυναικών που φοράνε μπούρκα. Ξέρω ότι δεν έχω ασχοληθεί με το θέμα στο πλαίσιο κάποιας επιστήμης, δεν έχω ασχοληθεί με το θέμα στο πλαίσιο κάποιου δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος, δεν έχω ασχοληθεί με το θέμα στο πλαίσιο κάποιου σκέτου ανθρώπινου ενδιαφέροντος, δεν έχω έρθει καν σε προσωπική επαφή με πρόσφυγες. Ξέρω ότι οι μουσουλμάνοι που έχω συναναστραφεί γενικά στο σύνολο της ζωής μου είναι πολύ λίγοι, ξέρω ότι είμαι όσο σε πιο γυάλα και όσο πιο απ’ έξω μπορεί να είναι κανείς.
Αντιλαμβανόμενος όλα αυτά και μετά από όλα αυτά τα ντισκλέιμερ αναρμοδιότητας φύλου, θρησκεύματος, εθνικότητας και βιωμάτων, εκείνο που εξακολουθεί να με ξεπερνά είναι το σε ποιο βαθμό μπορεί να αλλάζει κάθε φορά το φόκους ανάλογα με το θέμα της συζήτησης. Υπάρχει η κακιά δυτική καταπίεση της πατριαρχίας και στην μη δυτική καταπίεση πρέπει να κάνουμε δέκα βήματα πίσω πριν πούμε κάτι; Μας απασχολεί και μας πειράζει η καταπίεση ή έχουμε ανάλογα με τον καταπιεστή κι άλλα κριτήρια, σε βαθμό να ψιλογουστάρουμε κιόλας, να ψιλοσιγοντάρουμε κιόλας; Ή μήπως καταπίεση κατά των γυναικών και διακρίσεις κατά των γυναικών μπορεί να νοηθούν μόνο στον δυτικό κόσμο κι αν ένα άλλο σύστημα αντιλήψεων επιβάλλει να φοράς μπούρκα, τότε αυτό δεν είναι επιβολή, είναι αυτοδιαθεσάρα και τι ωραία που περνάνε τα κορίτσια μέσα στις μπούρκες τους, αυτό επέλεξαν, μήπως να φορούσαμε κι εμείς να πάψει να μας κοιτάει το κάθε σεξιστικό γουρούνι στο δρόμο;
Αν δεν υπάρχει μια συνέπεια και μια συνέχεια στα πιστεύω μας, τότε οι ιδέες μας ετεροκαθορίζονται από το ποιος είναι κάθε φορά ο εχθρός μας. Αν τα πιστεύω μας δεν καθορίζονται από το δικαίωμα της γυναίκας να μην αντιμετωπίζει εις βάρος της διακρίσεις και καταπιέσεις υπό οποιαδήποτε έκφανση και σε οποιαδήποτε κοινωνία, αλλά καθορίζονται από το αν έχουμε να κάνουμε με γυναίκες μη μουσουλμάνες ως προς τις οποίες ο εχθρός είναι η πατριαρχία, ή με γυναίκες μουσουλμάνες ως προς τις οποίες ο εχθρός είναι η ισλαμοφοβία και το δυτικό βλέμμα, τότε κάτι δεν πάει καλά. Πόσο μάλλον όταν η μπούρκα δεν είναι μια πρακτική που αφορά όλον τον μουσουλμανικό κόσμο – κάθε άλλο. Αλλά αν ο μεγάλος εχθρός είναι το δυτικό βλέμμα, μάλλον κι αυτές οι διακρίσεις παραείναι λεπτές.
Να εντοπίζουμε τον σεξισμό πάνω σε κάθε τι όταν μιλάμε για τη Δύση και την ίδια ώρα όχι μόνο να καταπίνουμε αμάσητη την μπούρκα, αλλά να επιχειρηματολογούμε υπέρ της «ελευθερίας» επιλογής της από φεμινιστική σκοπιά, είναι δυο δρόμοι που, όσα λογικά κι ιδεολογικά άλματα κι αν επιστρατευθούν, δεν μπορούν να είναι παράλληλοι: η σύγκρουση των δύο θέσεων που παίρνουμε είναι μετωπική.
