Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να συνειδητοποιήσουμε τί ψηφίσαμε για την “προστασία” των μικρών δημιουργών online, μα μάλλον αργά για μερικές παρατηρήσεις λίγο πριν τον αφανισμό τους.
Πολύ απλά, ζητώντας από έναν δημιουργό αφού παρουσιάσει δημόσια και μάλιστα, ηλεκτρονικά ένα έργο του, να: “επιτρέπει ή να απαγορεύει την εγγραφή και αναπαραγωγή του έργου του, τη μετάφραση, διασκευή, προσαρμογή ή άλλη μετατροπή, τη διανομή όσον αφορά στο πρωτότυπο ή στα αντίτυπα (αντίγραφα) του έργου του, την εκμίσθωση και τον δημόσιο δανεισμό, τη δημόσια εκτέλεση του έργου του, τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση ή αναμετάδοση με οποιοδήποτε τρόπο, την παρουσίαση στο κοινό στην οποία περιλαμβάνεται και η διάθεση του έργου στο κοινό, καθώς και την εισαγωγή αντιτύπων σε ορισμένες περιπτώσεις”, τον βάζουμε να κάνει κάτι πρακτικά ανέφικτο στην εποχή μας. Κι αφού δεν θα τα καταφέρει, αναγκαστικά οι κυρώσεις θα περιορίσουν την ελευθερία σκέψης και την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών και άρα τη δημιουργία. Στο βωμό της φιλοδοξίας και του χρήματος. Για χάριν λίγων κερδοσκόπων που ζουν από την κλοπή του πνευματικού έργου άλλων, ο δημιουργός σύντομα θα γίνει κυρίως μαντρόσκυλο και το έργο του επτασφράγιστο μυστικό. Μήπως λοιπόν οι δημιουργοί θα έπρεπε να το ξαναδούν όλο αυτό, προτού επέμβουν αναγκαστικά πια οι εταιρείες και οι πλατφόρμες;
Διότι αυτό που σίγουρα ευνοεί το νέο σύστημα, της “προστασίας” των πνευματικών δικαιωμάτων, είναι η υστερία με τα πνευματικά δικαιώματα. Κυρίως των δημιουργών. Πιθανόν αν οι δημιουργοί βρουν τρόπους να διαχωρίσουν τα πνευματικά δικαιώματα από την αμοιβή τους, εάν σκεφτούν πιο δημιουργικούς τρόπους να αμείβονται, ίσως βρεθεί μια πιο βιώσιμη λύση. Εξηγούμαι. Ναι κόπιασες, ναι έφτιαξες κάτι, με κάποια αξία. Μεγάλη ή μικρή, δεν έχει σημασία. Ναι μάλιστα, να αμειφθείς για αυτό. Το έργο σου πάντα θα συνοδεύεται από το όνομά σου και οφείλει να αναφέρεται κάθε φορά που κάποιος μιλά ή καταπιάνεται με αυτό, ενώ αν το θες μπορείς να λάβεις και επιπλέον αμοιβή, στην περίπτωση που κάποιος θελήσει να το εκμεταλλευτεί με τη σειρά του. Μα φτάνει μέχρι εκεί. Η γνώση και η δημιουργία δεν είναι πατίνι να του βάζεις αντικλεπτικό.
Παραπέρα, τί ακριβώς θεωρείται κλοπή ενός έργου; Είναι τουλάχιστον παράξενο για δημιουργό, είναι μάλλον μικρό να θεωρείται κλοπή και όχι τιμή, όταν δημιουργήσει κάποιος κάτι νέο βάσει του έργου άλλου, όταν θελήσει να σκεφτεί με βάση αυτό, να το εξελίξει, να το προσαρμόσει, να το “πειράξει”. Ακόμα χειρότερα, δεν γίνεται να “αμπαροκλειδώσουμε” τις ιδέες ενός έργου. Καταλαβαίνω απόλυτα ένας δημιουργός να απαγορεύει την ατόφια χρήση του έργου του από τρίτους για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Καταλαβαίνω να θέλει να έχει το περιουσιακό δικαίωμα του έργου του, όμως και τις ιδέες του; Και μάλιστα, για γενιές; Ποιός μπορεί να οριοθετήσει επακριβώς τις ιδέες, να τις περιφρουρήσει, να τις κλείσει σε κλουβιά; Και μάλιστα σήμερα; Ούτε για πλάκα. Και όχι για πολύ. Ίσως θα ήταν πιο ρεαλιστικό να συντονιστούμε λίγο με τη νέα μας πραγματικότητα, να την εκμεταλλευτούμε λιγάκι κι εμείς έτσι γι’ αλλαγή, διότι ακόμη και με τις πολύ καλά “κλειδωμένες” ιδέες, κάποιος κάποτε θα εκτεθεί σε αυτές και θα χρησιμοποιήσει έναν από τους δεκάδες νέους τρόπους να τις μοιραστεί και όλο αυτό το πράγμα δεν θα μαζεύεται. Ήδη δεν μαζεύεται και γι’ αυτό επιστρατεύτηκαν οι νέοι ακόμη πιο άτοποι νόμοι και ρυθμίσεις μέχρι που σύντομα, όλα, ιδέες και γνώσεις, θα κλειδώσουν για πάντα και για όλους.
Πιθανόν να είναι άδικη η εποχή μας για κάποιες περιπτώσεις ανθρώπων και ειδικά επιστημόνων που κόπιασαν πολύ για να φτάσουν στις ιδέες τους, μα αν μιλάμε για τόσο σπουδαίους ανθρώπους, οι οποίοι -έχοντας εξασφαλίσει προφανώς τα προς το ζην- θα έπρεπε να σκεφτούμε ποιο είναι ακριβώς το μάθημα που μας δίνουν. Ξέρεις, ξεστραβώθηκα μια ζωή για αυτήν την ιδέα και τώρα θα τη μοιραστώ μαζί σας μόνο αν τη χρυσοπληρώνετε εσαεί; Αλλιώς θα την κλειδώσω σε ένα συρτάρι για πάντα; Ναι, το ξέρω ότι πιθανόν δεν βρίσκετε κάποιο λάθος και θα συμφωνήσετε απόλυτα με αυτό το σκεπτικό, όμως ευτυχώς όχι όλοι και σίγουρα όχι η εποχή μας. Και ακριβώς αυτό, πιστεύω πως είναι ένα από τα λίγα καλά του διαδικτύου. Ενώ μέχρι σήμερα κάπως έτσι λειτουργεί όλος ο πλανήτης και κάπως έτσι σκέφτονται πολλοί δημιουργοί και ειδικά οι μικροί που πραγματικά πασχίζουν για τα προς το ζην, πέρα από το ηθικό του πράγματος που είναι κάτι πολύ διαφορετικό για τον καθένα μας, η εποχή επιβάλλει γρήγορη προσαρμογή στα νέα δεδομένα ή αφανισμό.
Ας ξαναδούμε για παράδειγμα, τον τρόπο αμοιβής των δημιουργών. Καθώς όλες οι ρυθμίσεις γύρω από τα πνευματικά δικαιώματα γίνονται για να διαφυλάξουν τις αμοιβές των δημιουργών και να εξασφαλίσουν τη σύνδεση του ονόματός τους με το έργο τους, η σημερινή πραγματικότητα επιβάλλει μια νέα οπτική που να μην χρειάζεται τόση αστυνόμευση. Για τους περισσότερους, αυτή η συζήτηση είναι ταμπού, τις αμοιβές των δημιουργών δεν πρέπει να τις αγγίζουμε, τα δικαιώματα δεν πρέπει να τα συζητάμε, να τα διαπραγματευόμαστε. Ποιός είναι όμως δημιουργός και ποιός δεν είναι; Ένας μάγειρας δεν είναι δημιουργός; Μία αρχιτέκτονας; Ένας σχεδιαστής ρούχων; Μια μακιγιέρ; Ένας δικηγόρος; Μία μεταφράστρια; Στην political correct εποχή μας, πόσο μάλλον στην εποχή του YouTube, όλοι είμαστε δημιουργοί και όλοι δημιουργούμε, σωστά; Ας διδαχτούμε από όλους λοιπόν. Θέλω να πω, κάποιοι δημιουργοί με την παλιά ή τη νέα έννοια, έχουν ήδη καταφέρει να βρουν τη σωστή φόρμουλα αμοιβής. Την προσωπική φόρμουλα που ταιριάζει καλύτερα στον καθένα και όχι εν γένει σε όλους όσους ανήκουν στο επάγγελμά τους. Δεν έχουν τίποτε να χάσουν οι δημιουργοί να το συζητήσουν λίγο.
Για παράδειγμα, όταν κάποιος φτιάχνει μια γέφυρα, όταν κάποιος δημιουργεί ένα γλυκό, ένα ρούχο ή ακόμη ένα τριώροφο, πληρώνεται γι’ αυτό και προχωρά τη ζωή και την τέχνη του. Λίγα ή πολλά, ανάλογα τα έργα και ανάλογα τη ζήτησή τους, όπως και σε κάθε άλλο επάγγελμα. Γιατί λοιπόν ένας ποιητής, ένας συγγραφέας ή ένας στιχουργός για παράδειγμα, να θέλει να έχει τα δικαιώματα των έργων του για πάντα, αντί να πάρει την αμοιβή του και να προχωρήσει; Γιατί να πρέπει να πληρώνεται ψίχουλα για το κάθε έργο του εφ όρου ζωής, κάτι που στην πράξη δεν συμβαίνει φυσικά και δεν πρόκειται να συμβεί; Ειδικά στην περίπτωση των συγγραφέων και των ποιητών, λίγοι μεγάλοι ζουν αποκλειστικά από τα δικαιώματα των βιβλίων τους -και χωρίς να είμαι σίγουρη πως δεν ζούσαν ήδη μια χαρά και πριν από αυτά ή δεν είναι όλες οι επιμέρους δραστηριότητές τους σε σχέση με την ιδιότητα αυτή που τους εξασφαλίζει τον επιούσιο.
Για τους πολλούς και μικρούς δημιουργούς, όλο αυτό που ζούμε με τα πνευματικά δικαιώματα είναι ένα σύστημα που δεν δουλεύει πια τώρα με το διαδίκτυο, ενώ φτωχοποιεί κι άλλο τους δημιουργούς. Χώρια που τους κάνει μίζερους, τους τρώει χρόνο από τη δημιουργία και καταδικάζει τη σκέψη και τις ιδέες τους σε ένα συντηρητικό, εντελώς ανελεύθερο γαϊτανάκι. Μπορεί να μην μας αρέσει, μπορεί να μας στερεί άλλα καλά, μπορεί οι περισσότεροι δημιουργοί να μισούν την εποχή μας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που, σύμφωνοι,τα έκαναν μαντάρα αλλά ας συντονιστούμε και ας προσαρμοστούμε διότι σύντομα, δεν θα μείνει ούτε ένας δημιουργός. Δημιουργός, με την παλιά έννοια. Ας πάρουμε παράδειγμα από τη μουσική βιομηχανία που άλλαξε απ΄τη ρίζα της, ας δούμε λίγο πως συμπεριφέρονται οι δημιουργοί κώδικα. Δεν λέω να τα υιοθετήσουμε όλα, μα ας δοκιμάσουμε έστω μερικές νέες φόρμουλες μήπως είναι πιο καλές.
Ίσως αποδειχθεί πιο πρακτικό και ασφαλές για τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, να αμείβονται με ένα ποσό εφάπαξ για κάθε έργο -κατόπιν συμφωνίας πάντα και ανάλογα το όνομα, τη φήμη ή πόσο ρε παιδάκι μου κοστολογεί ο καθένας τη δουλειά του- και μετά απλά να μην ασχολείται άλλο ο δημιουργός με την αστυνόμευση ή να αφήνει το έργο του να κυκλοφορεί με έγνοια άλλων ή και κανενός, συνοδευόμενο πάντοτε φυσικά από το όνομά του και με επιπλέον προϋποθέσεις εάν το θέλει, παρά να ζει με τα φρούδα όνειρα εξωφρενικού πλουτισμού, μιας καριέρας στο εξωτερικό ή παγκόσμιας αναγνώρισης ξερωγω και να μετατρέπεται σε φραγκοφονιάς κάθε φορά που βλέπει μια ατάκα, μια νότα ή έναν στίχο του να χρησιμοποιείται ή ακόμη, να αναλώνεται να κυνηγά τα ψίχουλα που ξέχασε να του στείλει ο εκδοτικός και με το φόβο μήπως τον έκλεψε στο μέτρημα. Πιο δίκαιο θα ήταν κάτι τέτοιο, ίσως του προσέφερε μεγαλύτερο εισόδημα μακροπρόθεσμα ενώ θα έδινε σίγουρα περισσότερα κίνητρα για περαιτέρω δημιουργία. Ναι, είναι πολύ πιθανόν με αυτή τη μέθοδο πληρωμής κάποιοι να χάσουν. Ας πούμε, ένα βιβλίο που θα έσκιζε ενώ ο νέος δημιουργός του συμφώνησε σε εφάπαξ μικρή αμοιβή. Όμως κάθε επιτυχία θα αύξανε τις προσφορές που θα λάμβανε για το επόμενο βιβλίο του.
Όλα αυτά, διότι παρατηρώ πως σκεφτόμαστε σε πλαίσια μιας σύγχρονης, δημιουργικής, πιο ανθρώπινης και ελεύθερης εποχής όταν πρόκειται για την τέχνη μας, μα στα πλαίσια μιας εντελώς άλλης, πολύ παλιάς και κλειστής εποχής όταν πρόκειται για την αμοιβή ή τη φήμη μας. Σήμερα όμως, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, οι δημιουργοί καλούνται πάψουν να είναι άκαμπτοι διότι τελικά, η μιζέρια και οι κανόνες που αυτή επέβαλε στη δημιουργία, δεν γίνεται να μην τα συμπαρασύρουν όλα. Ίσως δεν υπάρξει άλλη ευκαιρία να επιλέξουμε να γίνουμε περισσότερο δημιουργικοί και ανοιχτοί, όχι μόνο στην τέχνη του ο καθένας.
