Πρόσφατα ανακάλυψα πως επιτέλους πήρε όνομα ένα φαινόμενο που παρατηρώ εδώ και πολλά χρόνια στη συμπεριφορά ανθρώπων, κυρίως σε χώρους εργασίας. Ένα blog το ονόμασε αρχικά “γκρι βράχο” και πλέον καθιερώθηκε. Το βρήκα πολύ εύστοχο διότι οι “γκρι βράχοι” είναι ίσως η πρώτη και πιο χαρακτηριστική εικόνα των ανθρώπων γύρω σου όταν τα πράγματα γίνονται σκατά. Αλλά ας τα πάρω απ΄την αρχή.
Όχι πάντα, μα κάποιες φορές η δουλειά είναι κάτεργο. Ας το παραδεχτούμε έστω μεταξύ μας, πως μερικές φορές η δουλειά που θα κληθούμε να κάνουμε δεν είναι καθόλου “δημιουργική”, “ενδιαφέρουσα” και “προκλητική”. Μερικές φορές, αυτά που καλείσαι να κάνεις είναι βαρετά και ηλίθια ενώ σπάνια έχεις καν όρεξη να δεις κάποιες από τις φάτσες στο γραφείο και να το παίξεις άψογος συνεργάτης, “ομάδα” και “πάμε γερά” και “θα κατακτήσουμε το Μανχάταν” από το Περιστέρι ή την Έγκωμη.
Μερικές φορές, οι οκτώ -τουλάχιστον- ώρες σε ένα άβολο γραφείο με κόσμο που ενθαρρύνεται να σε ανταγωνίζεται όπως επιθυμεί, είναι απλά ταλαιπωρία. Κάτι φυσικά που κανείς δεν επιτρέπεται να πει, να δείξει, ενώ σε κάποιες εταιρείες ακόμη και να σκεφτεί. Μερικές φορές ή μάλλον τις περισσότερες φορές, αυτό που λέγεται “εργασία”, αυτό το συχνά ανέμπνευστο, καταναγκαστικό και εντελώς ανούσιο πράγμα που οφείλεις κάποτε να κάνεις μόνο και μόνο διότι σε ελάχιστους ίσως αποφέρει χρήματα ή μάλλον εξωφρενικά πολλά χρήματα -ενώ στους εργαζόμενους ελάχιστα που όμως δεν παίρνει να χάσουν- είναι απλά σκατένιο. Ως εδώ καλά θα μου πεις, όλοι τα ‘χουμε ζήσει, σιγά. Θα σου πω λοιπόν, πως αυτοί οι χώροι μπορούν να γίνουν ακόμη χειρότεροι, ακόμη και επικίνδυνοι ενώ αποδεικνύονται συχνά, τα τέλεια εκκολαπτήρια ψυχοπαθών. Άλλωστε πλέον το πρότυπο στις επιχειρήσεις από όπως Αμερική έγινε κανονικά Κίνα.
Κάποιες φορές λοιπόν, είσαι εγκλωβισμένος σε έναν τουλάχιστον βαρετό χώρο, υπομένοντας κιλά βλακείας, καταπίεσης και αδιακρισίας, μόνο και μόνο για τα προς το ζην. Όμως ας το παραδεχτούμε κι αυτό, η φυσική σου επιβίωση και μόνο, ποτέ δεν θα αρκούσε για να σε κρατήσει σε αυτά τα περιβάλλοντα. Το ακόμα πιο σκατένιο λοιπόν, είναι πως όλα αυτά στα ντύνουν με ηθική, με αξίες, με κιλά σπουδαιότητας και κυρίως, με ικανότητα και εξυπνάδα. Κάποιες φορές και με γαλόνια ενώ σπανιότερα με περισσότερα χρήματα ή απλά, με υποσχέσεις. Έτσι, ενώ λογικά θα έπρεπε να ψάξεις κάτι άλλο που να σε γεμίζει, μπαίνεις στο τριπάκι να πείσεις τον εαυτό σου πως όχι μόνο σου αρέσει αυτό που κάνεις, πως όχι μόνο πρέπει να το κάνεις διότι είναι κάτι που κάνουν μόνο οι σπουδαίοι και έξυπνοι, μα και πως αυτό είναι ο σκοπός της ζωής σου, το σπάνιο ταλέντο σου, το κάλεσμά σου. Πείθεις τον εαυτό σου λοιπόν, πως ο ένας και μοναδικός ιερός σκοπός σου είναι να αποδείξεις στην εταιρεία πως μπορείς να καταφέρεις οτιδήποτε σου ζητηθεί, όπως ακριβώς σου ζητηθεί και πως μπορείς να το καταφέρεις συνεργαζόμενος με οποιονδήποτε σε προστάξουν. Σύντομα, πείθεις τον εαυτό σου πως είσαι ευτυχισμένος και επιτυχημένος, πείθεσαι να πιστέψεις σε όλο αυτό το παράλογο. Εκεί κάπου λοιπόν, έχοντας ανοίξει το στόμα και μασώντας το αγκίστρι, είσαι στην ιδανική θέση κάποιος να τραβήξει την πετονιά.
Από την πρώτη κιόλας στιγμή που θα πατήσεις το πόδι σου σε ορισμένες εταιρείες, συνήθως πολυεθνικές, νιώθεις έντονα πως έχεις μπει σε μια αίρεση. Σύντομα ανακαλύπτεις πως εάν δεν είσαι απόλυτα πιστός ή υπάκουος στους προϊσταμένους-αρχιερείς, οι συνέπειες είναι πολύ δυσάρεστες. Στην παραμικρή υποψία παραστρατήματος, όλα τα σημαντικά κινδυνεύεις να στα πάρουν σε μία στιγμή. Κι ενώ θα έπρεπε αυτό και μόνο να σε υποψιάσει καθώς τα πραγματικά σημαντικά μα και όλα όσα απαιτούν χρόνια και κόπους για να τα κατακτήσει κάποιος δεν χάνονται έτσι απλά στον πραγματικό κόσμο, αντίθετα σε αυτού του είδους τις εταιρείες, εσύ φτάνεις να πιστέψεις πως μπορεί να σου αφαιρεθεί μεμιάς το σύμπαν κάτω από τα πόδια σου.
Η σχεδόν θρησκευτική πίστη που απαιτείται από εσένα λοιπόν, η ανοχή στις παράλογες συμπεριφορές και τον αθέμιτο ανταγωνισμό, έχει επιτρέψει ή μάλλον καλλιεργήσει συγκεκριμένους προβληματικούς τύπους ανθρώπων να λυμαίνονται πολλές επιχειρήσεις. Χρησιμοποιώντας από ειρωνείες και αδιακρισίες μέχρι και προσβολές ή εξευτελισμό και ελέγχουν με σχεδόν πρωτόγονο τρόπο κάθε κίνηση των εργαζομένων ενώ τρέφονται με χάος και βία. Έχοντας το φόβο λοιπόν ως κοινό χαρακτηριστικό όπλο, αυτοί οι άρρωστοι τύποι των επιχειρήσεων, είναι όλοι τους κοντά σε αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν νάρκισσοι και αν τους συναντήσεις, είτε είναι προϊστάμενοι, είτε μάνατζερ, είτε ιδιοκτήτες, είτε απλά συνάδελφοι, την έχεις βαμμένη. Κυρίως, διότι όλοι τους είναι τρομακτικά σαδιστές και απαιτούν την πλήρη και ολοκληρωτική υποταγή σου. Σε άλλη περίπτωση, η καθημερινότητά σου θα μετατραπεί σε μια ατέλειωτη σειρά βασανιστηρίων με κοροϊδίες, δημόσιες προσβολές και πολύ δυνατές φωνές, όλα με σκοπό την ηθική σου εξόντωση μα κυρίως τον προσωπικό και επαγγελματικό σου εξευτελισμό. Είναι τραγικό όταν συμβαίνει μα ακόμη πιο τραγικό όταν ζήσεις τη μεταμόρφωση των υπόλοιπων εργαζομένων γύρω σου.
Η φτώχεια των Ιαπώνων και οι σπάνιες και εξουθενωτικές θέσεις εργασίας, άφησαν κάθε είδους εργασιακής βίας να ανθίσει. Τώρα πια, έχουν ειδικές λέξεις για κάθε είδους βία (mata hara, seku hara, aka hara) μα πλέον έχουν και νόμο γενικά για το pawa hara, τη βία στον εργασιακό χώρο ή κοινώς, τη βία που σχεδόν όλοι πια νομίζουμε πως νομιμοποιούν οι θέσεις εξουσίας ή και κάθε θέση πάνω από εμάς.
Είναι η ίδια βία που μολύνει κάθε συμπεριφορά μας, η ίδια συμπεριφορά που θα συναντήσεις από το σούπερ μάρκετ μέχρι τους δρόμους και μολύνει γρήγορα και αποτελεσματικά όλους όσους διαπιστώσουν πόσο καλά δουλεύει ο εκφοβισμός.
Οι γκρι βράχοι φαντάζομαι υπήρχαν πάντα, μα τώρα πια έχουν όνομα και είναι ίσως η μοναδική άμυνα των ανθρώπων απέναντι στον εκφοβισμό, στα λεγόμενα “τοξικά” περιβάλλοντα, στην εργασιακή κακοποίηση και την ψυχολογική βία, που συναντά κανείς όταν οι αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας είναι από σπάνιες έως ανύπαρκτες. Είναι όταν ένας φυσιολογικός άνθρωπος γίνεται ξαφνικά απόλυτα σιωπηλός για μήνες και δεν εκφράζει καθόλου συναισθήματα στην παρουσία όλων ή ορισμένων ανθρώπων, ενώ επιλεκτικά επανέρχεται στο κανονικό. Είναι ας πούμε, όταν σε ένα meeting συμμετέχουν όλο και λιγότεροι ή όταν μια ολόκληρη εταιρεία, άλλοτε πολύβουη, ξαφνικά βυθιστεί στη σιωπή για μήνες. Σαν άνθρωπος, είναι η δύσκολη δοκιμασία να κρατήσεις τις γνώσεις, την εμπειρία ίσως και τις ιδέες σου για σένα, ώστε να μην τραβήξεις την προσοχή. Είναι να αποφύγεις έστω και την ελάχιστη αλληλεπίδραση με έναν αυταρχικό, έναν νάρκισσο, ακόμη και έναν ψυχοπαθή για να μην του τραβήξεις την προσοχή. Είναι λυπηρό αλλά συμβαίνει. Και δουλεύει.
