Πρόσφατα είχα μια κουβέντα με τη φίλη Αλίκη Πάνου, γυναίκα που έχει αφιερώσει τη ζωή της στη μάχη για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ιδρυτικό μέλος της μη κυβερνητικής, μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Αρχιπέλαγος. Η κουβέντα ξεκίνησε με αφορμή την πρόσφατη άθλια και αφελή προκήρυξη των «αντισπισιστών» και πέρασε στις προσπάθειες διατήρησης της βιοποικιλότητας, οι οποίες για να τραβήξουν το ενδιαφέρον του κόσμου πρέπει να επικεντρώνονται σε «χαρισματική» πανίδα, με την έννοια του όμορφου και σέξι είδους, όπως η θαλάσσια χελώνα, η αρκούδα, η μεσογειακή φώκια. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό, πλην του γεγονότος ότι άλλες προσπάθειες, εξίσου σημαντικές, χάνονται σε τυφλό σημείο της κοινής γνώμης. Κάτι το οποίο πολλές φορές δυστυχώς σημαίνει δυσκολία χρηματοδότησης προγραμμάτων διατήρησης που δεν αφορούν σε όμορφα και σέξι είδη.
Η Αλίκη μου μίλησε για τις προσπάθειες του Αρχιπελάγους να φέρει στο προσκήνιο την κατανάλωση θαλασσινών των οποίων η συλλογή, το εμπόριο και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων απαγορεύονται από ελληνική και κοινοτική νομοθεσία και από διεθνείς συμβάσεις. Συγκεκριμένα πρόκειται για δίθυρα (μαλάκια που φέρουν διπλό όστρακο) και θαλάσσια σαλιγκάρια, επτά στο σύνολό τους, τα οποία προστατεύονται στην Ελλάδα – τον πετροσωλήνα, την πίννα, το μεγάλο χτένι, τη μπουχώνα (ή κοχύλα), το γαϊδουροπόδαρο (ή βασιλικό στρείδι), το δάκτυλο (ή φτερό αγγέλου) και τα σαλιγκαράκια. Έρευνα του Αρχιπελάγους σε εστιατόρια σ’ όλη την Ελλάδα, στην οποία εξασφαλίστηκε η ανωνυμία των συμμετεχόντων και που αφορούσε είκοσι είδη των οποίων οι πληθυσμοί χαρακτηρίζονται από μείωση (ανάμεσα στα είκοσι και τα επτά προστατευόμενα), έδειξε ότι και τα είκοσι είδη είχαν συμπεριληφθεί τουλάχιστον μια φορά στον κατάλογο των εστιατορίων ενώ το 42% είχε για τουλάχιστον μια φορά στο μενού κάποιο από τα επτά προστατευόμενα. Την πρώτη θέση από τα επτά (και πέμπτη ανάμεσα στα είκοσι), την έπιασαν οι πετροσωλήνες (το 23% των εστιατορίων στην ελληνική επικράτεια συμπεριλαμβάνουν πετροσωλήνες στον μενού τους) με δεύτερο το μεγάλο χτένι και τρίτη την πίννα.
Η ιστορία των πετροσωλήνων και των υπόλοιπων επτά ειδών είναι ανάλογη με την γνωστή ιστορία των αμπελοπουλιών στην Κύπρο. Με τη μόνη διαφορά ότι, συγκριτικά, τους πετροσωλήνες ούτε όμορφους ούτε σέξι μπορεί να τους πει κανείς. Η ιστορία των αμπελοπουλιών βγάζει δάκρυ, έχει ξόβεργα και δίκτυ. Πολλά λεφτά κινεί το παράνομο σύστημα στην Κύπρο, μαφιόζικοι οι τρόποι του. Οι μεζέδες απολαμβάνονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους στα εστιατόρια ή σε πάρτι ώστε να εξασφαλίζεται η διακριτικότητα. Όμορφα τα αμπελοπούλια όπως και η αρκούδα, η θαλάσσια χελώνα, η μεσογειακή φώκια. Συγκινητικές οι φωτογραφίες τους στις ξόβεργες της Κύπρου, το ίδιο με αυτές με το αίμα των δελφινιών στις Νήσους Φερόε. Ο Jonathan Franzen, ο αμερικανός συγγραφέας και μανιώδης bird-watcher, συμπεριέλαβε το ζήτημα των αμπελοπουλιών σε συλλογή κειμένων (αρχικά γραμμένο για το New Yorker). Ο καθόλου τιμητικός τίτλος του κειμένου, the Ugly Mediterranean. Και δεν ήταν μόνο ο Franzen, ήταν και άλλοι. Ενδιαφέρθηκε και ο Πρίγκιπας Κάρολος.
Συγκινητικά τα πουλιά και τα δελφίνια, άσχημος ο πόνος. Όμως, ο συναισθηματισμός αποφορτίζεται γρήγορα. Η αλήθεια είναι ότι όσο προστατευόμενοι κι αν είναι οι πετροσωλήνες, όσο και αν η συλλογή τους απαιτεί το σπάσιμο του βράχου που έχουν τρυπώσει, είναι δύσκολο το πρόβλημά τους να προκαλέσει τέτοιο θυμό ώστε κάποιος που νοιάζεται να αποκαλέσει όσους συμμετέχουν στο εμπόριό του ugly Mediterraneans. Αλλά ελλιπής μια προσέγγιση στη διατήρηση που βασίζεται μόνο στο συναισθηματισμό. Έτσι, η ιστορία των πετροσωλήνων είναι εξίσου γοητευτική με την ιστορία της κάθε ζωής, της ζωής στο σύνολό της. Και μια γοητευτική ιστορία μένει
Οι λιθοδόμοι ή λιθοφάγοι, τα δίθυρα που ζουν σε βράχους που σκάει το κύμα ή βαθύτερα, που μεγαλώνουν αργά, ολόκληρες δεκαετίες, για να φτάσουν τα μόλις μερικά εκατοστά μήκος, καρφωμένα και χωμένα σε πέτρα στην οποία η φύση και μοίρα επέλεξε να ζήσουν, μόνα, φιλτράροντας το νερό, και να μην ερωτεύονται αλλά να στέλνουν τα αυγά τους στην τύχη των ρευμάτων ελπίζοντας να απαντήσουν στο δρόμο τους το σπέρμα. Προϋπόθεση ομορφιάς που μένει είναι η γοητεία και γοητευτικό εκείνο το σεφερικό, το δεμένη πάνω στο βράχο που έγινε με τον πόνο δικός μου – η ιστορία της ζωής όλης, από την αρχή της. Επιβεβαιώνω λοιπόν τα λόγια του Σεφέρη από τη Βικιπαίδεια: Σε πολλά μέρη του κόσμου μπορεί κανείς να συναντήσει τέτοιες τρύπες και αυτό αποδεικνύει ότι στο μέρος εκείνο κάποτε υπήρχε βυθός θάλασσας. Στη χώρα μας τέτοια σημάδια από τα μαλάκια αυτά είναι πολύ συχνά στους δρόμους από το Φάληρο ως την Καστέλλα, όπως και στο δρόμο από Αθήνα προς Κόρινθο, καθώς και στις υπώρειες του Παρνασσού. Και διαβάζω αλλού ότι τέτοια σημάδια βρίσκεις μέχρι πάνω στις Άλπεις.
Η γοητεία τα περιέχει όλα. Ομορφιά, δέος, φόβο – ακόμα και οργή – σεβασμό, έλξη, αγάπη. Αυτή είναι μια ισορροπημένη προσέγγιση απέναντι στη φύση κι όχι μια λειψή, γλυκερή και ευνουχισμένη, όπως τα λούτρινα ζωάκια.
Όποιος λοιπόν γοητεύεται γνωρίζει ότι το ζουμί της ιστορίας δεν έχει τελικά κρασί λευκό, σκόρδο και μαϊντανό. Η ουσία είναι αλλού. Η έρευνα του Αρχιπελάγους έδειξε ότι η νομοθεσία δεν εφαρμόζεται. Είναι αναγκαίο να εντατικοποιηθούν οι παρεμβάσεις ενημέρωσης αλλά και να υπάρξει κατασταλτική προσέγγιση για την εφαρμογή της νομοθεσίας.
Ας ξεκινήσουμε από εκεί. Αντιγράφω λοιπόν από τη σελίδα του Αρχιπελάγους
Εμείς όμως οι πολίτες, όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, μπορούμε και πρέπει να συνεισφέρουμε επί τόπου στην προστασία αυτών των – σπάνιων πια – ειδών των ελληνικών θαλασσών:
• να μην συλλέγουμε τα συγκεκριμένα είδη ως ερασιτέχνες ή επαγγελματίες ψαράδες, ούτε για δολώματα
• να μην τα παραγγέλνουμε στις ταβέρνες ή να τα στέλνουμε πίσω αν μας προσφερθούν
• και να εξηγούμε στους ταβερνιάρηδες ότι αυτοί οι μεζέδες ανήκουν στα προστατευόμενα είδη
Αυτή η στάση μπορεί να φέρει αποτελέσματα πολύ πιο γρήγορα από τις περίπλοκες και μακροχρόνιες διαδικασίες στα πλαίσια των διεθνών Συμβάσεων!