H Βουλγαρία αφυπνίσθηκε εθνικά μετά το 1876, και με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, το 1878 υπό την επιρροή της Ρωσίας, απέκτησε δυνητικώς σύνορα που κάλυπταν τη μεσαιωνική Δυτική Βουλγαρία, έως το Δυρράχιο. Αυτό δεν αναγνωρίστηκε από τις μεγάλες Δυνάμεις, αλλά κέρδισε την αυτονομία της σε ένα μικρότερο τμήμα. Το 1875 κέρδισε την αυτονομία της Ανατολικής Ρωμυλίας, μετά από απρόσμενο στρατιωτικό θρίαμβο επί της Σερβίας. Έως το 1908, που έγινε όντως ανεξάρτητη, εργάστηκε αόκνως για τον προσεταιρισμό βουλγαρόφωνων πληθυσμών προς τα νότια και δυτικά της σύνορα. Καθώς είχε εργαστεί επιτυχώς με την μέθοδο των αυτονομήσεων, έπραξε το ίδιο με την δημιουργία μιας οργάνωσης «Μακεδονοαδριανουπολίτικης», την ΕΜΕΑΟ που υπό διάφορες μορφές κατέληξε σε μια εταιρεία ειδικού σκοπού: ένας κλάδος της, οι Αυτονομιστές πρέσβευαν μια «Μακεδονία για τους Μακεδόνες», ένας άλλος, οι Βερχοβιστές, μετά το 1894, δούλευαν για την προσάρτηση εδαφών στην Βουλγαρία.
Οι Αυτονομιστές, οργάνωσαν την εξέγερση του Ήλιντεν, με στόχο τον προσεταιρισμό των υπό τους Οθωμανούς Χριστιανών. Ξεκίνησαν ανήμερα του προφήτη Ηλία, με το Ιουλιανό ημερολόγιο και απέβλεπαν στην εξέγερση βουλγαροφρόνων και vς ένα όριο και βλαχοφώνων και αλβανοφώνων. Το Κρούσοβο, το Πισοδέρι και το Νυμφαίο ήταν βλαχόφωνοι οικισμοί, και τους ήθελαν κυρίως για υποστήριξη, χρήματα και να δώσουν την εικόνα χριστιανικής εξέγερσης. Ανήμερα της Μεταμορφώσεως ξέσπασε εξέγερση στην Στράντζα και στο Μπουργκάς. Αμφότερα τα κινήματα κατεστάλησαν σε μερικές εβδομάδες.
Επιπλέον, επειδή οι ορθόδοξοι ήταν χωρισμένοι σε πατριαρχικούς και εξαρχικούς, το γλωσσικό κριτήριο δεν ήταν ασφαλής δείκτης. Εξελίχτηκε σε έναν εμφύλιο μεταξύ σλαβοφώνων, ενθέρμων υπέρ της Βουλγαρίας ή της Ελλάδας, με επιρροή, βοήθεια και σχεδιασμό από τα δύο κράτη, όσο και όπως μπορούσαν και καταλάβαιναν. Ο Μακεδονικός αγώνας, ακολούθησε και ατόνησε μετά τους Νεότουρκους, και μετά, ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τον πρώτο βαλκανικό πόλεμο.
Στην Αθήνα, ένας από τους ηγέτες των Αυτονομιστών, ο Βασίλ Τσακαλάρωφ, προώθησε και εν μέρει κατόρθωσε να στήσει δίκτυο αγορά όπλων από τα περισσεύματα του ελληνικού στρατού και αρκετοί τον παίνευαν ως ήρωα της βαλκανικής αντίστασης κατά των Oθωμανών. Πολέμησε σε περιοχές της Καστοριάς, της Φλώρινας και στην Τσεγάνη (Άγιο Αθανάσιο του Καιμακτσαλάν) με την ομάδα του. Είχε σκοτώσει και Ζάικους, από το σόι του σημερινού μπλούζμαν Ηλία Ζάικου. Κάθε χώρα, Σκόπια, Ελλάδα, Βουλγαρία, περνώντας τα σύνορα, επαινεί τους δικούς της μακεδονομάχους.
Την επέτειο την εορτάζουν οι της FYROM.
To σχέδιο Ζάεφ, ακυρώνει την προσέγγιση Ελλάδας Βουλγαρίας, στοιχειοθετεί την επιρροή της Βουλγαρίας στο κράτος του και επιβεβαιώνει πως τα καμάρια μας που ξενυχτάνε, νομίζουν πως αλυτρωτισμός είναι μερικές αράδες σε ένα Σύνταγμα. Αρνούμαι να πιστέψω πως είναι τόσο, μα τόσο άσχετοι. Καθώς κατά απόλυτη υπεροχή, το έργο Αυτονομιστών και Βερχοβιστών, εκτελέστηκε εν πολλοίς εντός των ελληνικών σημερινών συνόρων, μπατσίζει τους Βλάχους και άλλα πολλά.
