Μέρες μπορούμε να συζητάμε για το πώς θα είχε εξελιχθεί η πολιτική ζωή, αν το 1967 είχε πραγματοποιηθεί το πραξικόπημα των Ανακτόρων ή αν είχαν διεξαχθεί ομαλά οι τότε επικείμενες εκλογές. Εύκολα, όμως, θα συμφωνούσαμε ότι, δεδομένης της πολιτικής υπανάπτυξης της χώρας, θα ήταν μάλλον αδύνατο να επιτευχθεί τόσο σύντομα αυτό που κατάφερε η χούντα: ενώνοντας τη βαθιά διχασμένη Ελλάδα εναντίον της, να τερματίσει ουσιαστικά την εμφυλιογενή ανωμαλία. Έμεναν οι θεσμικές ρυθμίσεις, κυρίως του πολιτειακού, και μια ομαλή εναλλαγή στη διακυβέρνηση της χώρας, που πραγματοποιήθηκαν δίχως τριγμούς. Εκ των υστέρων (και μόνον εκ των υστέρων) ίσως μάλιστα φτάναμε να πούμε ότι η πατρίδα μας «έπρεπε» να πληρώσει το βαρύ τίμημα μιας δικτατορίας, ώστε να αρχίσει επιτέλους να οικοδομεί με αξιώσεις μια σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία.

 

Με το ένα πόδι στο κράτος και το άλλο στο παρακράτος, αυτοανακηρυγμένοι θεματοφύλακες ιερών και οσίων, οι συνταγματάρχες και οι συν αυτοίς είχαν πείσει τον εαυτό τους ότι η χώρα τους χρωστούσε πολλά. Αποφασισμένοι να τα ξοφλήσουν μόνοι τους, ούτε καν περνούσε από το μυαλό τους ότι μπλέκονταν με πράγματα πάνω από το μπόι τους. Μνημειώδες κράμα φανατισμού και ανεπάρκειας, που θα αφήσει για πάντα αναπάντητο το ερώτημα αν για την τραγωδία της Κύπρου ευθύνεται πρωτίστως η μισαλλοδοξία ή η απύθμενη ανοησία τους.

 

Η προδοσία της Κύπρου ήταν το χείριστο, αλλά όχι και το μοναδικό κατόρθωμά τους. Ήταν επίσης το μπάχαλο στους θεσμούς, ιδίως στις Ένοπλες Δυνάμεις (ποιος θέλει να θυμάται την επιστράτευση του ’74;) που αυτές τουλάχιστον θα περίμενε κανείς να είναι υπόδειγμα οργάνωσης και συνοχής. Ήταν ακόμη και εκείνη η πνιγηρή ατμόσφαιρα που δημιουργούσε η ευτέλεια του πολιτικού λόγου, η επιδημία του κιτς, και μωρολογίες, όπως το αλήστου μνήμης «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Αναμασήματα ελληνοχριστιανικών ιδεολογημάτων, που προκάλεσαν ασυγκράτητα γέλια. Πάντως, είναι να απορείς, όχι που τα ίδια χονδροειδή φληναφήματα ξανακούγονται σήμερα, αλλά που τα ανακαλύπτεις, αφού αφαιρέσεις το περίτεχνο περίβλημά τους, στον πυρήνα «βαθυστόχαστων» σκέψεων που φιλοδοξούν να εμπνεύσουν τους Έλληνες.