Είτε του γεωκεντρικού, είτε του ηλιοκεντρικού, ο Θεός μέχρι και την ανακάλυψη ότι ο Γαλαξίας είναι γεμάτος άστρα, ήτανε μικρός. Απερινόητος και ακατάληπτος και υπερβατικός ο Θεός, αλλά μικρός: Κάποιος που έχει μια Βασιλεία πέρα από τις σφαίρες και τις τροχιές, πίσω από ένα στερέωμα πραγματικό ή μεταφορικό.

 

Ο Θεός μεγάλωσε όταν μάθαμε ότι ο Γαλαξίας είναι από αστέρια και μεγαλύνθηκε δυσθεώρητα στη σκέψη ότι μπορεί να είναι συνεπώς και γεμάτος ηλιακά συστήματα. Όμως και πάλι, ένας Θεός απερινόητος και ακατάληπτος κτλ. θα μπορούσε να έχει φτιάξει εκατομμύρια ηλιακά συστήματα ως το μαγευτικό ντεκόρ της δικής μας αποστολής και σωτηρίας.

 

Το σύμπαν, άρα και ο δημιουργός του, επεκτάθηκε ξανά κι απότομα όταν ήρθαμε σε επίγνωση του ότι το νεφέλωμα της Ανδρομέδας είναι γαλαξίας και αυτό, ότι υπάρχουνε πολλοί γαλαξίες, στους οποίους δεν θα φτάσουμε ποτέ. Επιστρατεύτηκε ένα κτίσις τις ετέρα του Αποστόλου Παύλου: ο Χριστός είναι για εμάς. Υπάρχουνε κι άλλοι Χριστοί; Πόσες υποστατικές ενώσεις έχουνε γίνει; Πρέπει εμείς να κηρύξουμε το Ευαγγέλιο σε πλάσματα που δεν ξέρουν από κρασί και ψωμί -- και μάλλον δεν σκαμπάζουν ούτε από σώμα κι αίμα; Το Βατικανό προσφάτως εκπόνησε σχέδια δράσης, όχι ιδιαιτέρως πειστικά.

 

Ο Θεός μεγαλώνει κι άλλο, μεγαλύνεται και απομακρύνεται: υπάρχουνε σμήνη γαλαξιών. Έκτοτε οι κοσμολογικοί αριθμοί γίνονται διαρκώς αστρονομικότεροι των αστρονομικών: τα σμήνη σχηματίζουν υπερσμήνη (όπως η Λανιάκεα, το δικό μας), πολλά υπερσμηνη. Πλέον, το ίδιο το σύμπαν είναι ακατάληπτο και απερινόητο. Μπορούμε μεν να το συζητάμε και να το περιγράφουμε με όρους αριθμών που περιέχουν πάρα πολλά μηδενικά, ωστόσο η επίκληση των αριθμών αυτών δεν τους καθιστά λιγότερο εκτός ανθρώπινης κλίμακας. Παράλληλα, ο δημιουργός αυτού του χαώδους και αχανέστερου από αχανές Κόσμου δεν μπορεί να είναι ούτε ο ψυχαναγκαστικός μικρονομοθέτης του Σινά, ούτε το πρόσωπο Φωτός του Θαβώρ, ούτε ο αραβόφωνος φιλεύσπλαγχνος προστάτης της Μέκκας.

 

Παράλληλα, η βιολογία και η συν αυτή επιστήμες, φανερώνουν κάτι πραγματικά ανατρεπτικό. Δεν αναφέρομαι στην εξέλιξη: την εξέλιξη την πολεμούν μόνον ηλίθιοι. Αναφέρομαι στην τεκμηριωμένη αδιανόητη σπατάλη τόσης πολυπλοκότητας, τόσης ζωής. Η ζωή είναι σπάταλη, τρομακτικά σπάταλη. Είναι σπάταλη, αδιάφορη και ατσούμπαλη. Ακόμα και όταν φύγει κανείς από το επίπεδο των ήδη πολύπλοκων μικροοργανισμών, που έχουν κατακυριεύσει τη γη, ακόμα και αν δεν σκεφτεί κανείς ότι από δισεκατομμύρια σπέρματα και σπερματοζωάρια και ωάρια ένα ή κανένα θα αναπτυχθεί σε κάτι, δείτε πώς η φύση σπαταλάει εκατομμύρια χταπόδια, ζαρκάδια, γατάκια, παιδιά. Η φυσική επιλογή δεν είναι επιλογή, είναι μακελειό αδιανόητης κλίμακας. Όλα σπαταλιούνται, βότανα, ζώντα, ακόμα και τα έμφρονα. Δεν υπάρχει σχέδιο, δεν υπάρχει σοφία, δεν υπάρχει αρμονία -- υπάρχει μόνο μια δυναμικά και βάναυσα επιτυγχανόμενη ισορροπία, προϊόν άφθονων θανάτων.

 

Απέναντι σε ένα απερινόητα πελώριο σύμπαν και τον απειρότερο και άρα όντως αδιανόητα τερατωδέστερο δημιουργό του, απέναντι σε μια φύση που ξοδεύει πολυπλοκότητα ασύστολα και, βεβαίως, ασυλλόγιστα, υπάρχει μόνον ο άνθρωπος. Για τον άνθρωπο τα πάντα μπορούν να είναι αφαιρέσεις και να αναχθούν σε γενικεύσεις, κάτι που προϋποτίθεται για να κατανοηθεί το σύμπαν και η ζωή, εκτός από τις ανθρώπινες σχέσεις: το παιδί που υποφέρει, ο γέροντας που θλίβεται, η μάνα που αγαλλιά, ο εραστής που ευφραίνεται, ο αποξενωμένος αδερφός, η φίλη που συνεορτάζει, ο συνάδερφος που συμπανηγυρίζει ή φθονεί, ο γείτονας που πέθανε.

 

Στεκόμαστε απέναντι σε ένα αχανές και εν πολλοίς άδειο σύμπαν και απέναντι σε μια σπάταλη και αδιάφορη ζωή. Είμαστε αμελητέες πολύτιμες στιγμές, ο ένας για τον άλλο.