Kάθε αρχές του χρόνου, όπως κάθε φυσιολογικός άνθρωπος, υιοθετώ γενναίες νέες συνήθειες ενώ όλες οι μεγάλες και μικρές αμαρτίες κόβονται μαχαίρι τουλάχιστον μέχρι το Φλεβάρη. Περιέργως διαπιστώνω πως οι αποφάσεις μου άλλαξαν πολύ. Έγιναν χαζά φιλόδοξες με ένα τσικ υστεροφημίας καθώς στρέφονται όλο και περισσότερο προς το καλό του περιβάλλοντος, το μέλλον του πλανήτη και άλλα βαρετά. Προφανώς μεγάλωσα και αυτό που με νοιάζει πρώτα είναι τα παιδιά μου, γενικά τα παιδιά και τι πλανήτη θα παραδώσω αλλά δεν είναι αυτό το χειρότερο που έπαθα.
Φέτος που λες, τα βρήκα πολύ μπαστούνια προσπαθώντας να καταλήξω με τις αποφάσεις που νόμιζα ότι πήρα. Διότι αν κάτσεις και βάλεις πια κάτω όλη την πληροφορία, θα συμφωνήσεις κι εσύ, πως ποτέ το καλό και ηθικό μιας οποιασδήποτε απόφασής μας δεν ήταν τόσο πολύ σχετικό. Δεν μπορείς πια στην εποχή του Google Search να ισχυριστείς πως οτιδήποτε κάνεις, όσο μηδαμινό, είναι σκέτα καλό. Το πιθανότερο κάνοντας ένα καλό, θα έχεις σπείρει το κακό ανεξέλεγκτα σε όλο τον πλανήτη. Αν πλέον λογαριάσεις ως πράξεις και τα κλικ σου, τότε ιδού το μαγικό κουμπί για να μεταμορφωθείς σε Dr. Evil.
Όλα ξεκίνησαν όταν πρόσφατα συνειδητοποίησα πως ήρθε πια καιρός να βάλω λίγο φρένο σε μια μεγάλη αμαρτία μου, τις ηλεκτρονικές αγορές και μάλιστα άμεσα. Όχι για τους λόγους που φαντάζεσαι. Ναι, εννοείται πρέπει να κάνω οικονομία – αν και για οικονομία υποτίθεται ξεκινάς να ψωνίζεις ηλεκτρονικά ψάχνοντας σε κάθε γωνιά του πλανήτη για φθηνότερα προϊόντα, μα τελικά εθίζεσαι και πληρώνεις πολλά περισσότερα γιατί σίγουρα υπάρχει κάτι άλλο πιο ποιοτικό, πιο αποτελεσματικό, πιο όμορφο και άλλα κοστοβόρα. Όπως φαίνεται όμως, εκτός από τα χαζά χρήματα που ξοδεύω, προκύπτουν κι άλλα σημαντικότερα προβλήματα με τις αγορές αυτές, όπως η ενίσχυση της παιδικής εργασίας, η περαιτέρω φτωχοποίηση ή μάλλον εξαθλίωση των ήδη φτωχών, ακόμη και trafficking και πλήθος ακόμη τρομακτικά.
Το μεγάλο ερώτημα που προέκυψε λοιπόν, είναι το εξής: ακόμα κι αν σταματήσω να αγοράζω ηλεκτρονικά, ειδικά από τα κινεζομάγαζα, ποια είναι η πιο σωστή και ηθική επιλογή για έναν καταναλωτή; Αν τα χρήματά μου όντως έχουν δύναμη να αλλάξουν ή να βελτιώσουν έστω και ελάχιστα τον κόσμο, ποιο είναι το πιο ωφέλιμο για το περιβάλλον, το λιγότερο βλαβερό, το πιο ηθικό; Τα ντόπια πολύ ακριβότερα μαγαζιά; Από αυτά, μόνο τα ελληνικά; Μήπως τα ελληνικά ντόπια μαγαζιά που όμως πουλάνε ακριβά τα κινέζικα ή τα ελληνικά ντόπια που πουλάνε εξίσου πάμφθηνα με τα ηλεκτρονικά, τα κινέζικα; Ή πάλι, οι μεγάλες επώνυμες αλλά ξένες επώνυμες αλυσίδες; Μύλος.
Αρκετοί γύρω μου, ενώ έχουν γονατίσει τα Ali τα Wish και τα Ebay, κράζουν το γνωστό διαβολικό παιχνιδομάγαζο – ok, που μόνο παιχνίδια δεν έχει- αλλά αν το σκεφτείς, τη φθηνή πλαστικούρα που πουλάει τουλάχιστον στη φέρνει μαζεμένη από την Κίνα, την πουλάει σε τιμές Κίνας, χώρια που στο λέει ότι είναι από την Κίνα. Και σόρι κιόλας με τέτοια ανέχεια, τα μαγαζιά αυτά είναι η μόνη λύση διότι όταν το μικρό σου θέλει δεκάδες είδη για φαγητό, ντύσιμο, παιχνίδι, βόλτα, καθημερινότητα και μάλιστα καινούργια κάθε δυο -τρεις μήνες και εσύ άνεργος, τότε δεν τολμάς καν να προτιμήσεις το καλτσάκι των 20€ του κυρίου τάδε μαγαζάτορα της γειτονιάς. Όμως καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις δεν είναι “καλή” και “ηθική” με την προ-κλικ έννοια.
Μέσω Λαμίας, είμαι ευγνώμων για το internet και τις μεγάλες αλλαγές που έφερε. Ήταν πολύ χειρότερη η ζωή μας και μην ακούς τις ξενέρωτες πουρόγριες που θα σου πουν το αντίθετο. Κάνουμε πολλά περισσότερα πράγματα απ΄ότι πριν και μάλιστα καλύτερα, γρηγορότερα και πιο οικονομικά, έχουμε μεγαλύτερη πρόσβαση σε ανθρώπους, ιδέες, γνώση, εργασία, υπηρεσίες, αγαθά, σε τόπους μακρινούς και ό,τι φανταστείς, σε σχέση με το παρελθόν. Δεν είναι τυχαίο που όλοι είμαστε κολλημένοι με μια συσκευή στο χέρι. Να σε προλάβω, όχι, δεν είναι η καλύτερη εικόνα, δεν είναι ο καλύτερος τρόπος ζωής, όμως είναι σαφώς καλύτερος.
Τώρα, αν για κάτι θα έπρεπε να κρατήσω μικρό καλάθι σε σχέση με το ίντερνετ, αυτό, αντίθετα απ’ ότι θα σου πουν οι πουρόγριες δεν είναι ούτε τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ούτε το πορνό, ούτε τα κοινωνικά δίκτυα. Είναι οι αγορές μας σήμερα, ο τρόπος που καταναλώνουμε και η έννοια της μόδας. Δυστυχώς οι γαμάτες, οι τρομακτικά εθιστικές και υπέροχες ηλεκτρονικές αγορές που επιτέλους απολαμβάνουμε όποτε και όσο θέλουμε, έχουν τελικά καταστροφική επίδραση στις τοπικές οικονομίες και στις ζωές των ανθρώπων των φτωχότερων χωρών μα και στον πλανήτη.
Το πρώτο, προφανές. Διότι μπορεί μια ομάδα κορασίδων στην Αφρική να πουλάνε στο Etsy τα χειροποίητα μπλουζάκια τους και να βγάζουν πια τα προς το ζην, μπορεί ο θείος Σήφης να πουλάει πια χρυσό το λάδι του στη Νέα Υόρκη, όμως και τα μεγαθήρια της Νέας Υόρκης δεν έκατσαν να βλέπουν με σταυρωμένα χέρια. Απέκτησαν με τη σειρά τους ευκολότερη πρόσβαση σε περισσότερους, απελπιστικά φτωχότερους εργάτες που τους μάντρωσαν πολύ μακριά από τα αδιάκριτα μάτια του δυτικού κόσμου και τους έβαλαν να δουλεύουν σαν σκλάβοι. Πού και πού κάποιοι καίγονται κατά εκατοντάδες, μα οι περισσότεροι θα παραμένουν μαντρωμένοι -κυριολεκτικά- και αόρατοι για γενιές. Όσο εμείς αγοράζουμε γενικώς, ηλεκτρονικά ή όχι.
Ο πλανήτης παρήγαγε 44.7 τόνους σκουπίδια από ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (e-waste) το 2016 και μόλις το 20% ανακυκλώθηκε.
Κάποτε θα ήταν πολύ δύσκολο να συμβεί όλο αυτό το κακό, όμως οι μικρές αποστάσεις και η μαζικότητα της προσφοράς και της ζήτησης μέσω του διαδικτύου, σάρωσε κάθε ελπίδα για καλοσύνες και ηθικές. Ακόμη, παλιότερα ήμασταν πολύ αφελείς και πιστεύαμε ότι όσο πιο μεγάλη και “επώνυμη” μια εταιρεία τόσο καλύτερη και πιο ηθική διότι θα ελέγχεται πιο συχνά ή θα είναι πιο δύσκολο να κρυφτεί, μα πλέον τέτοιοι παιδικοί ισχυρισμοί γκρεμίστηκαν δια παντός. Στην εποχή μας, είναι σχεδόν αδύνατον να γιγαντώσεις τόσο χωρίς να εκμεταλλευτείς αόρατους. Οι “επώνυμες” αλυσίδες, το πιθανότερο ούτε ηθικές είναι, ούτε οικολογικές, ούτε καν βιώσιμους μισθούς δίνουν.
Από την οικολογική σκοπιά τώρα, ακόμη και η έννοια της μόδας σήμερα με τον αστραπιαίο και μαζικό τρόπο που αυτή διαδίδεται μέσω των ηλεκτρονικών οδών, εκτός από τους φτωχούς αυτού του κόσμου, έχει εξίσου τρελό αντίκτυπο στο φυσικό περιβάλλον. Μόδα ως χθες, ήταν όταν ο περιπτεράς έφερνε ένα νέο παιχνίδι και σε μια μέρα το είχαμε αγοράσει όλα τα πιτσιρίκια στη γειτονιά. Σφεντόνα, φυσοκάλαμο, λάστιχο, αρκούσαν λίγες ώρες και κάθε νέο παιχνίδι, το είχαμε αποκτήσει όλοι. Τώρα, ο περιπτεράς είναι η Apple και το παιχνίδι που θα σε καψουρέψει είναι το νέο iPhone που μαζί σου, θα καψουρέψει μερικά ακόμη εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και θα το αγοράσετε σχεδόν ταυτόχρονα ρημάζοντας τα πάντα στο διάβα σας.
Φτάσαμε να βάζουν στις πασαρέλες ρούχα από βισκόζη, να πλημμυρίζουν με δαύτα τα μαγαζιά, ηλεκτρονικά και μη, να αρχίζουν τα θανατηφόρα κλικ και να βλέπεις στις ταλαίπωρες χώρες που το παράγουν, σε χρόνο ντε τε να έχουν βαφτεί και μολυνθεί λίμνες ολόκληρες με χρώμα και τοξικά για να το φορέσουμε όλες οι γκιόσες του πλανήτη. Ναι, το αυτό και το αθώο τζιν, καθώς όλοι έχουμε ένα τζιν.
Σαν ρώσικη ρουλέτα χτυπά ο καταναλωτισμός μας, πλέον δεν ξέρεις ποιον τρίφτωχο θα πάρει η μπάλα, σε ποιους φυσικούς πόρους του πλανήτη θα πέσει ο κλήρος να γονατίσουν για να παραχθεί γρήγορα και σε ασύλληπτες ποσότητες η επόμενη χρήσιμη-άχρηστη βλακεία για να δημιουργήσει με τη σειρά της νέα βουνά από περσινής τεχνολογίας/μόδας σκουπίδια.
Σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Lucy Norris: “στην Ινδία, δεν καταλαβαίνουν γιατί οι άνθρωποι της Δύσης πετούν τόσα ρούχα. Εκεί, τα ρούχα δεν πετιούνται αν πρώτα δεν χαλάσουν”.Φωτογραφία: Tim Mitchel. Απεικονίζεται αποθήκη στην Ινδία με βουνά από ρούχα που συγκεντρώθηκαν από δυτικές χώρες και πρόκειται να ανακυκλωθούν.
Βάλε τώρα σε όλο αυτό και τις ηλεκτρονικές αγορές. Υπολογίζω πως το οικολογικό μου αποτύπωμα με όλα τα χαζά που έχω αγοράσει, έχει φτάσει να μοιάζει με του Μεγαλοπόδαρου. Καταλαβαίνεις πια πως δεν έχει κανένα νόημα να είσαι φανατική με το περιβάλλον και να ανακυκλώνεις ακόμη και τις ετικέτες απ΄τα μπουκάλια, δεν κάνεις τίποτα ακόμη κι αν πλένεις, στεγνώνεις και γυαλίζεις καθετί που στέλνεις στην ανακύκλωση όταν απ΄την άλλη πατάς ένα ρημαδοκλίκ και αγοράζεις κινέζικη πλαστικούρα ή επιλέγεις μια “επώνυμη” αλυσίδα που όμως μολύνει ασύστολα.
Κι ενώ μέχρι χθες κοκορευόμουν που πήρα ακουστικά για το laptop με το 1/20 της τιμής της (ντόπιας, ξένης, επώνυμης μα όχι κινέζικης – ουφ) αγοράς και καμάρωνα για όλες τις πανέξυπνες, σούπερ οικονομικές και trendy αγορές μου, λίγα κλικ πληροφορίας μετά, μουτζώνομαι γιατί είναι μεγάλο το κακό και παίζει να την έχω προκαλέσει εγώ την κλιματική αλλαγή.
Φέτος, καταλήγω λοιπόν πως πρέπει να κάνω κι άλλα επώδυνα, όπως να ψωνίζω λιγότερο μαζικά, να βάζω λιγότερα αεροπλάνα να έρχονται σπίτι μου από σχεδόν όλες τις επαρχίες της Κίνας, της Ινδίας και του Μπαγκλαντές μόνο και μόνο γιατί μου γυάλισε το νέο φθηνό μπλιμπλίκι και τέλος, να μην νομιμοποιώ με τα χρήματά μου όσες αλυσίδες αποδεδειγμένα εκμεταλλεύονται κόσμο και περιβάλλον.
Μέχρι χθες μου τράβαγε ο ένας κι ο άλλος τ’ αυτί να συμμορφωθώ. Όφειλα να μαζευτώ στην καθημερινότητά μου και να χρησιμοποιώ λιγότερο αυτοκίνητο, λιγότερο χαρτί, λιγότερο ρεύμα, λιγότερο κρέας, λιγότερο πλαστικό και γενικά όλα λιγότερο. Όφειλα ακόμη να είμαι αμείλικτη σε θέματα που αφορούν εκμετάλλευση και όσους καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Συμμορφώθηκα μετά χαράς μα τελικά έκανα μια τρύπα στο νερό. Διότι σε αυτόν τον νέο κύκλο ζωής, ο μισός πλανήτης είναι καταδικασμένος να καψουρεύεται φθηνά και κακής ποιότητας προϊόντα και ο άλλος μισός να τα παράγει. “Ζωής” κατ’ ευφημισμό. Αν πάλι, ανήκεις στο πρώτο μισό, δώστου λίγο χρόνο.
