Δεν γενικεύω, αλλά εννοώ ένα στερεότυπο: στην αναπαράσταση του Προσώπου σε δύο διαστάσεις, η αρχαιότητα έχει κλίση προς το προφίλ, ενώ ο μεσαίωνας, το ανφάς. Είναι μια διαπίστωση που μοιάζει παιδική, αλλά δεν είναι.

Η εκ πλαγίων θέα ενός προσώπου κυριαρχεί στην αγγειογραφία, στις πολυπρόσωπες συνθέσεις σε μνημεία, στήλες και παρόμοια. Ακόμη και σε παραστάσεις όπου το υπόλοιπο σώμα εκτίθεται μετωπικά, το πρόσωπο δεν ακολουθεί. Γενικά μιλάμε, μη με πνίξει κάποιος με ενάντια παραδείγματα.

Απεναντίας, η εικαστική αγωγή μετά το τέλος των αρχαίων χρόνων, προβάλει το πρόσωπο μετωπικά, συνοδεύοντας το υπόλοιπο σώμα. Μιλώ ως παρατηρητής και ασφαλώς αγνοώ μελέτες ή διατριβές που εξηγούν τέτοια πράγματα εμβριθώς.

Ωστόσο, εάν εξαιρέσω το «αρχαϊκό μειδίαμα» που πάντως απαντάται στην γλυπτική, είναι στατιστικά ελάχιστες οι περιπώσεις που το ανθρώπινο πρόσωπο γελά. Είτε στην πρώτη, είτε στη δεύτερη εκδοχή.

Η απεικόνιση προσώπου σε τρία τέταρτα, μοιάζει να γεννιέται πολύ αργότερα, ιδίως στις  μεσαιωνικές τοιχογραφίες. Και η απαρχή τους, προς την ακμή του μεσαίωνα, δείχνει υπέρογκο αγώνα του αγιογράφου να προσθέσει αυτήν την «λοξή» διάσταση στο έργο του. Και τότε ακόμη, σε πολλά παραδείγματα, αφορά πρόσωπα δευτερεύοντα ως προς το κύριο θέμα. Σε εποχές όπως η παλαιολόγεια, είναι εμφανής η προσπάθεια του ζωγράφου να κολυμπήσει χωρίς σωσίβιο, σε βαθιά νερά.

Πάντως, είτε στην αρχαία είτε στη μεσαιωνική εικονογραφία, το σπανιότερο είδος παραμένει το φίλημα, αν εξαιρέσω εκείνο του Ιούδα. Είναι βλέπετε ζήτημα προοπτικής και με πόσα σημεία φυγής δομείται μια παράσταση..