Επιστρέφοντας από Ευρώπη, πάνω σε ένα Σιτροέν βάτραχο, πάνε σαράντα χρόνια, μέσω Ιστρίας, Ντουμπρόβνικ, Μαυροβουνίου και Σκοπίων, η κατάσταση της Γιουγκοσλαβίας ήταν στα όρια της παραλυσίας. Για να βρεις βενζίνη, ή να αλλάξεις μια τσιμούχα, η αφανής ιδιωτική πρωτοβουλία σε έστελνε σε φαράγγια και σύσκια δάση, όπου σε πότιζαν καύσιμα από ένα τεπόζιτο κρυμμένο με σανίδια, απ’ όπου εξείχε ένα μουσλούκι. Και η τσιμούχα έβγαινε από την τσέπη ενός υπαλλήλου σε κάτι στενοσόκακα, που την είχε υπεξαιρέσει από κάποιο γιάγμα κρατικών αποθεμάτων. Τα Βαλκάνια άλλαζαν. Στη Βουλγαρία τα ίδια, μόνον που εκεί ήταν και οι Βιετναμέζοι που άλλαζαν συνάλλαγμα, συχνά με αλλαντάλλα χαρτονομίσματα, αν ήσουν αγαθιάρης.
Έως τον Τίτο, η Σερβοβουλγαρική διαμάχη στο ερώτημα «ποιοι κατοικούνε στην Βαντάρσκα Μπανόβινα» είχε μια ανεπίσημη και μια επίσημη απάντηση. Κι αυτή, εξελιγμένη από την ελληνική πλευρά, τουλάχιστον βαθμιαία, από την Εξαρχία και δώθε.
H Βουλγαρία, με την Εξαρχία και τον ντουβρουτζά που ήπαθε η Ελλάς και οι προστάτες της μετά την Ρωσικής επίνοιας συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που της απέδιδε θεωρητικώς μια τεράστια περιοχή που έκοβε τα Βαλκάνια στα δύο, αλλά και στη νίκη της επί των Σέρβων, κατάφερε να γενεί κράτος σε τρεις δόσεις με την ευφυά εκμετάλλευση δημιουργίας ποθουμένων εδαφών, όχι με επαναστατικά κινήματα, αλλά με αιτήματα αυτονομίας των περιοχών που την ενδιέφεραν, οργάνωσε με δύο τάσεις (κι όποια θα της έβγαινε) τόσο αυτονομιστική προσδοκία, όσο και βερχοβιστική (να προσαρτηθούν επίδικα εδάφη στο νεοσύστατο βασίλειο). Οι Γεμιτζήδες της Σαλονίκης και το Ίλιντεν ήταν έκφραση της πρώτης τάσης, η αποστολή παπαδασκάλων και η σκληρή υπαγωγή χωριών στην Εξαρχία, με οπλαρχηγούς οργανωμένους έτσι ώστε να υπάγονται στην οθωμανική σολομώντεια λύση της υπαγωγής των κοινοτήτων στο Πατριαρχείο ή στην Εξαρχία κατά δήλωση της πλειοψηφίας των κατοίκων της ξεκίνησαν τη δράση τους.
Λίγα χρόνια πριν, είχε ξεκινήσει, από άλλη σωλήνωση η μάκινα των Ρουμανόβλαχων του Μαργαρίτη. Τα βλαχοχώρια, πάλευαν αναμεταξύ τους με τις ίδιες οθωμανικές ρυθμίσεις.
Η Ελλάς εκοιμάτο μακαρίως, από παλαιότερα. Απασχολημένη από νωρίς με το πρόβλημα «οι σλάβοι εν Ελλάδι», άντεχε αρβανίτες προύχοντες και πρωθυπουργούς, διέθετε ήδη μονάδα Σέρβων και Βουλγάρων υπό τον Χατζηχρήστο και όποτε οι Κοραϊστές ανέφεραν ότι «ο Βυζαντινός στόλος απέπλευσεν» εννοούσαν τον Οθωμανικό.
Εκοιμάτο μακαρίως και το όνομα της Μακεδονίας, από την εποχή της Δυναστείας των Μακεδόνων (που έκειτο περι την Αδριανούπολη) και από επίθετα παροίκων τινά υπό το «Μακέδων». Αναφέρθηκε επίσης ο όρος «Μακεδονική σαλάτα» που δεν εσήμαινε «σύμφυρμα φυλών» αλλά παρήχθη από τον αρχιμάγειρον Βατέλ ή τους επιγόνους του και σήμαινε σαλάτα από μύρια όσα αποτελουμένη, διότι οι αθρώποι διάβαζαν Πλούταρχο και σάστισαν με τα πολλά ονόματα των στρατιωτικών μονάδων της Πανελλήνιας εκστρατείας. Η δε «Μακεδονία» αναγραφόταν, από τους φιλάρχαιους περιηγητές που διάβαζαν Ιστορία, Έλληνες και Ξένους.
Οι Οθωμανοί δεν χρησιμοποίησαν τον όρο Μακεδονία. Αντ’ αυτού χρησιμοποιούσαν ονόματα πρωτευουσών βιλαετίων, μπεηλίκια βακούφια και λοιπά. Ο θρύλος της Τριπλής Μακεδονίας παρήχθη από καλάμους διπλωματών , φθίνοντος του 19ου αιώνος, που ιστοριολογούσαν κατά το μυαλό που διέθεταν.
Διότι η Μακεδονία Αρχελάου, Φιλίππου και των απογόνων, μετά δυσκολίας έφτανε στα Βελεσσά, ενώ οι ύπερθεν λαοί ήταν συχνά σύμμαχοι, αντίπαλοι, συμπολεμιστές ή υποτελείς των. Μία δε πόλη ίδρυσε ο Φίλιππος, την Πονηρούπολη, στην σημερινή Φιλιππούπολη. Ίσως και άλλες. Απροσδιόριστες. Οι δε Μακεδόνες είχαν ήδη αρχίσει να σορτάρουν από παλιά. Οι προφανώς Ορέστες Μακεδόνες, τάχτηκαν με τους Ρωμαίους κι όχι με τον Περσέα.
Οι Βούλγαροι λοιπόν πίστεψαν εν μέρει ότι θα έχαφταν την ιστορική Μακεδονία όπως έπραξαν και με την ανατολική Ρωμυλία. Και κρύβουν ακόμη ότι τα χωριά του Κιρτζαλή, αρνήθηκαν να ενταχθούν και ζητούσαν επιστροφή στο Χαλιφάτο.
Από τα χρόνια εκείνα και δώθε, εννοώ πριν τους Βαλκανικούς, οι μεν Σέρβοι υποστήριζαν ότι οι Αλβανοί ήταν σταυροφόροι από το saint Albans της Ιγγλετέρας, ενώ άλλοι ήθελαν του Ρωμαίους τετράρχας και αυτοκράτορας Κοσσοβάρους ή έλεγαν τον Ιουστινιανό Ουπράβδα.
Η βαλκανική συνεννόηση κατά των Νεοτούρκων, επέφερε σύμφωνο Ελλάδας- Ρουμανίας η οποία αποδέχτηκε Ρουμανόβλαχους που αργότερα έγιναν Λεγεώνα των Βλάχων στην Κατοχή και το σύμφωνο Πολίτη Καλφώφ που ακυρώθηκε από την αντίδραση των Σέρβων. Έγινε και ανταλλαγή πληθυσμών το 1924, οπότε οι Βουλγαρόφρονες εν Ελλάδι έφυγαν, αλλ’ όχι όλοι. Απέμειναν οι βερχοβιστές που μετά την Κατοχή έγιναν άπαντες βασιλόφρονες. Οι Σέρβοι απέκτησαν ελευθέρα ζώνη στη Σαλονίκη που έφερνα αγαθά και πετρόλια, όπου ήτο Γιουγκοσλαβία.
Μετά τον πόλεμο, οι Έλληνες δημοσίευσαν εργασίες όπου υποστηρίζουν την επέκταση της χώρας σε λωρίδες του βορρά, για να έχουν ισχυρή άμυνα. Εμποδίστηκε πάντως από το ΠΑΣΟΚ η επιστροφή ανταρτών που ανήκαν σε αυτονομιστικά κινήματα, τα οποία εξάλλου αφανίστηκαν από τον ΕΛΑΣ. Αλλ’ ήτο ήδη Ψυχρός Πόλεμος.
