Μια ιστορική συντυχία διαολίζει μερικές τοποθεσίες, φορτώνοντάς τες με αναπολόγητο και ανακριβές ιστορικό φορτίο, αποτέλεσμα ενός ετεροκαθορισμού που χρωστάει πολλά σε σχετικά νέες πανουργίες και πλαστότητες.

Αν μια εικόνα ή μια διήγηση, ειπωμένη και ιδωμένη βραδάκι δίπλα σε αναμμένο τζάκι, από χωρικό που βαταρίζει και δίπλα του μια μπάμπου μουρμουράει ευχές, μετατρέπεται σε «Δήμον Ονείρων» στον εγκέφαλο ενός ταξιδιώτη που ποθεί να ανακαλύψει κάτι χαμένο, ουδέν μεμπτόν -η σχετική βιβλιογραφία ξεχειλίζει ήδη από τα ρωμαϊκά τουλάχιστον χρόνια.

Βάση αυτών των παραγωγικών μεταφυσικών σπορείων του Νοός είναι ένα βιβλίο Δίωνος του Χρυσοστόμου που εκθειάζει το ναυάγιο μεταξωτών αστών των Αθηνών στα βράχια της νότιας Εύβοιας, όπου τους φιλοξενεί ένας ερημίτης με γνωστική, απλονοϊκή δορά. Όποιος έχει καιρό, μπορεί να προστρέξει στο κείμενο «Ευβοϊκός ή κυνηγός», προφανώς ρητορικής άσκησης, όπως το πλείστον των ελληνικών κειμένων της ρωμαιοκρατίας.

Αφαιρώ όθεν από μια θάλλουσα νεοπαράδοση, το νεκροταφείο «των Βογομίλων» γύρω από έναν ναό και μερικά μνημούρια λίθινα με εγγεγραμμένους σταυρούς εν κύκλω, συχνά μεγάλων διαστάσεων, λίγα μόλις χιλιόμετρα από την Νέα Χαλκηδόνα, λιγες εκατοντάδες μέτρων νοτίως των αρχαίων Ιχνών.

Τον τόπο επισκεφθήκαμε και φωτογραφήσαμε με συντρόφους, το έτος 1971, ακολουθώντας τες οδηγίες ενός χάρτη έκδοσης Κοντογόνη του 1909. Αμέσως μας πληροφόρησαν πως όμοιες ταφόπλακες διέθεταν αρκετές δεκάδες χωριών επί Οθωμανών στην περίμετρο, ενώ η έκδοση φωτογραφιών εποχής Αντάντ, προικοδότησε την έρευνα με περισσότερα ανάλογα νεκροταφεία, δυτικά της Θεσσαλονίκης, στην Αμφαξίτιδα και αλλού. Η ιστορική τους ύπαρξη λαβαίνει ένα βίαιο τέλος, στα χρόνια της δικτατορίας Μεταξά, όταν έγγραφο απεστάλη σε δασκάλους, υποχρεώνοντάς τους να καταστρέψουν τεκμήρια «σχισματικών» αναμνήσεων, με κύρια σκόπευση επιγραφές κυριλλικού αλφαβήτου και χωριά «βουλγάρικων» πεποιθήσεων. Αυτό κράτησε τουλάχιστον μισόν αιώνα. Και σχετίζεται με ένα αξιοθρήνητο τμήμα της νεότερης Ιστορίας, ήτοι την ατυπική και εν κρυπτώ επιστροφή κτημάτων και ιδιοκτησιών σε εθελουσίως δραπετεύσαντες κατοίκους που, ως Οχρανίτες και βουλγαρικών ταυτοτήτων αζάπηδες, κατέφυγαν στην Βουλγαρία και μετά το 1974, έγιναν τακίμια, φίλοι κι αδελφοποιτοί. Ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 80, τυχαίνει να γνωρίζω πως συνέβησαν πολλές επιστροφές περιουσιών.

Στην αρχή δειλά, αργότερα δυναμωμένη από μία ασθενή υπόθεση εργασίας, ειπωμένη προχείρως από βυζαντινολόγο κύρους, που βιαζόταν να φάει και τον πρόλαβαν στον διάδρομο, οδήγησε τους ευφάνταστους και τους κυνηγούς φαντασμάτων στην ελκυστική εκδοχή πως το νεκροταφείο αυτό ήταν βογομιλικό. Έκτοτε, σε αρκετά σημειώματα εξήγησα τι είναι, ματαίως. Ο «βογομιλισμός» ήδη αγκυρώθηκε στο διαδίκτυο και βγάζει ευφάνταστα μπακακάκια. Αρχαίοι πολιτισμοί αναβίωσαν, μυθικές επαναστατικές μορφές αναστήθηκαν, γεννήθηκε το σχετικό Αλλού Φαν Παρκ. Στο χοντρό, άξεστο θυμικό των βογομιλιζόντων υπάρχει, στους κάμπους αυτούς και στα βουνά, μία σύρραξη και οι άλλες να πάνε να γαμηθούνε: μια εκ παλαιού ρωμιοβουλγάρικη διαμάχη.

Φυσικά, ο τόπος που παράγει ιστορία (χώρια η προϊστορία) Παιόνων που βοήθησαν με κεφαλή τον Πυραίχμη τους Τρώες και είχαν πρωτεύουσα την Αβυδώνα ή Αμυδώνα που παραδόξως επιβίωσε ως «Αμάτοβο» έως πρόσφατα, και η αδύνατον να κρυφτεί επιφάνεια της παρουσίας των Κελτών ή Γαλατών στην προχριστιανική Μακεδονία, έδειξε πειστικά τους νεογιλούς της.

Γνωρίζουμε πως αρχές του 3ου πΧ αιώνος, Γαλάτες εκ Γαλατίας ωθήθηκαν να αναζητήσουν την μοίρα τους υπό αρχηγό, πρώτα στο Λάτιο, όπου και το επεισόδιο των Χηνών του καπιτωλίου έως την κάθοδο στη Μακεδονία, όπου νίκησαν και έσφαξαν τον βασιλέα Πτολεμαίο τον Κεραυνό έξω από την Θεσσαλονίκη, αφού τον κατέβασαν από τον ελέφαντά του. Η Μακεδονία κυβερνήθηκε επειγόντως από τον στρατηγό Σωσθένη, οι Γαλάτες έφτασαν έως τους Δελφούς όπου θαύμα ενός ειδώλου τους εκδίωξε, και αργότερα συνέπηξαν την Γαλατική τετρακωμία με κέντρο την Άγκυρα (ναί ναί ναί ,του Ερτοάνη) και προς αυτούς απευθύνεται η προς Γαλάτας επιστολή του Παύλου. Οι ίδιοι εξεικονίζονται ως «θνήσκοντες Γαλάτες» σε μάχη με τους Περγαμηνούς.

Οι Γαλάτες, ιδίως επί τελευταίων Μακεδόνων βασιλέων, όπως του Φιλίππου του Ε, εγκαταστάθηκαν σε τόπους της Μακεδονίας, ειδικά όπου υπήρχε ή υποψιάζονταν εξόρυξη χρυσού. Ο ποταμός Γαλικός πήρε απ΄αυτούς το όνομα, όπως και οδικός σταθμός Galicum, λίγα χιλιόμετρα από το Κιλκίς, που ανέσκαψε ο Σωτήρης Κίσσας. Επίσης αναφέροναι «κληρονόμοι της Γαλάτησσας» σε Λαυρηνό έγγραφο του 897 μΧ. Και εκεί χρυσωρυχεία. Το Γκαλικουμ, οπως ήδη κσταλάβατε, βρίσκεται στο βαρύκεντρο των τάφων που θεωρούνται τάχα Βογομιλικοί, ενώ είναι Κέλτικοι. Ανοίξετε τον Γούγλη και δγιείτε κέλτικους σταυρούς, κεκοσμημένους ή όχι, ή απλώς δείτε λίγο σινεμά περί μεσαίωνος.

Πάμε τώρα στους Μπογκομίλ. Υπάρχει οικισμός ομώνυμος στη Βόρεια Μακεδονία, η Μαρτυρία πως ένας Κομνηνός εκαψε ζώντα τον αρχηγό τους και ένας παυλικιανός αντάρτης της Ροδόπης συνελήφθη και τον άνοιξαν ζωντανό οι γιατροί, να ιδούν τι έχει μέσα, πάλι σε κομνήνεια χρόνια.

Ήδη από το 13ο αιώνα, μνημονεύονται Βογόμιλοι και τα πιστεύω τους, από τον Ζυγαβηνό και άλλους, και να ξέρετε πως ο όρος ατόνησε και γεννήθηκαν παράλληλοι: διαβάζοντας Βογόμιλους, Παυλικιανούς, Γνωστικούς, Μανιχαίους, Μασσαλιανούς, Καθαρούς, Αλμπιγκένσες ακόμη και Μπαμπούνους, στα Βαλκάνια έως τις Γαλλίες και στο Μπανάτο, τη Βοσνία, τη Βλαχία έως τον Βορίλο στο Βελίκο Τούρνοβο, έχετε απόψεις ενός δυιστικού κινήματος που έφτασε έως τις Βαλτικές χώρες και στη δυτική Μεσόγειο και, ειδικά στη Βοσνία, άφησε περίλαμπρα μνημούρια των ομοδόξων που δεν έχουν σταυρούς, εκφράζουν άλλη μεταφυσική, είναι τεράστια με φοβερές επιρροές από το Ευρωπαικό βορρά, αλλά με εγγεγραμένο σταυρό, νάκα, τίποτις, νέμα. Αν στέκω σε κάποιο συναφές τοπίο, θα επέλεγα το νεκροταφείο του Αετού στα ριζά των “Τόπιων κουζουχίων” στη στεφάνη των ορέων των Μογλενών, όπου υπάρχουν τάφοι ογκηροί, συμπαγείς, άνω του εδάφους, αλλά μπορεί να απέφευγαν να χώσουν τους νεκρούς στα βραχάκια-δεν ξεύρω.

Ακολουθώντας τις κοίτες του Γαλικού, του Αξιού, του Αλιάκμονα και του Βενέτικου, αλλά και λιθοσωρούς που μοιάζουν το Λαυρίου στη βόρεια και δυτική Χαλκιδική, σύν τα Σιδηροκαύσια-Μαντεμοχώρια, έχουμε χρυσάφι, ασήμι, μαντέμια και συνοδά επαγγέλματα, όπως «πελεκάνους» στα βυζαντινά έγγραφα χωριών, που κρύβουν αγωγούς, εκπλύσεις, εμίνηδες και οχυρά προστασίας. Και σε πολλά μέρη την ρίζα «Γραμ» σημαίνουσα την Γράμοσκα, την Γράμμουστα, τον Γράμμο και τις αγραμμάδες (αυτό από τον Μάκη Παπάγγελο) σημαίνουσα τον λιθοσωρό, όπως το Γρεβενιώτικο Φελλί σημαίνει «ρίνισμα χρυσού», ψέλλιον.

Βογόμιλοι πάντως, πουθενά.

Η κάθε lacuna που εμφανίζεται στη γραμματολογία (όπως στα Πολιτικά του Αριστοτέλη ή στον Προκόπιο) δεν είναι λόγος να φυτέψουμε αρχαίες προπαγάνδες σε τόπους που δεν είναι εξωτικοί, αλλά βαρέως εντόπιοι.

Η επίλοιπη προσωπική μου κατάθεση και εμπειρία (ανασκαφών, αρχαιολογικών υποθέσεων εργασίας και άλλων ματαιόσπουδων) ερρέτω ως φιλοσοφία γερόντων.

Επίμετρο

Εάν αναρωτηθήτε τι μύγα τσετσέ με χτύπησε και φαντασιοκοπώ παρελθοντικώς, έχετε άδικο. Επισημαίνω πως οι μεγάλες διαστάσεις γνωμών, δεν προέρχονται από φασματικά ονειροκοπήματα, αλλά ως κόντρα μιας προέδρου Δικαστηρίου με εισαγγελική λειτουργό. Δηλαδή, βέβαιοι για την επικράτηση της βογομιλίτιδος στην Μακεδονική ύπαιθρο, σύγχυση σας πιάνει όποτε ανακαλύπτετε Ευχίτες και Παυλικιανούς κρεμασμένους στα λοφάκια του Πλόβντιβ και στης Βοσνίας τους κρημνούς, αντί να ηρεμήσετε πιστεύοντας πως φταίγουν για τα πάντα γουρνομύτηδες κομητατζήδες και άλλοι οχτροί του Γένους.