Oι χάρτες είναι εποπτικά οράματα που συναξάρουν την πληροφορία στον τόπο και στον χρόνο. Δεν περιμένει κάποιος ακρίβεια, αλλά μιαν ιδέα την παίρνει.
Λοιπόν, ένα λευκό σεντονι είναι απλωμένο στην Ευρώπη του μεσαίωνα, νοτίως του Δούναβη όταν ιστορείται η εξέλιξη της τεχνολογίας, της υδροκίνησης, της αγροτικής γης, των μηχανών και των εργαστηρίων. Τους εμπορικούς πλόες, όταν εμφανίζονται, χάρη στην Κωνσταντινούπολη, τους βλέπουμε καμια φορά. Τα Βαλκάνια και η Εγγύς Ανατολή απουσιάζουν, όχι επειδή οι Ευρωπαίοι διατηρούν το τουπέ του Καρλομάγνου, αλλά επειδή απουσιάζουν επιδεικτικά έργα αναφοράς στα ζητήματα αυτά. Δεν εννοώ τα άρθρα και τις επιμέρους τοπικές μελέτες. Ό,τι έχει συντελέσει στην «πρόοδο» της Ηπείρου, εδώ κι αιώνες, αφορά την εξέλιξη της τεχνολογίας στη Δύση της. Οι υπόλοιποι, είναι αμαθείς χοντροκόκκαλοι μουζίκοι.
Ο μεσαίωνας της καθ΄ ημάς Ανατολής εισήχθη στον ελληνικό Διαφωτισμό ως συμπεριφορά αμαθών καλογήρων που επέτρεπαν το σαβούρντισμα πορνών μέσα σε τσιβάλια με αγριεμένες γάτες στον Βόσπορο. Με το καιρό, οι μονές, οι ναοί, τα αμυντήρια, οι πύργοι και οι καστροπολιτείες, μπήκαν στον τουρισμό. Αλλά η τεχνολογία των παλαιών καιρών, παρέμεινε, ως φάρος, μόνον ως «αρχαία» υπερήφανη υπερεξυπνάδα. Μετράω: προέλληνες, καθόδους Δωριέων, αττικές κομψότητες, μινωικά, αρχαικά, κλασικά ,ελληνιστικά αριστουργήματα και τα υπόλοιπα, όταν δεν έπλεχαν στα θαυματουργικά «χροιακά μουσεία» ( =χρωματιστά ψηφιδωτά) ήταν είτε «ρωμαϊκούλια» (προσωπική εμπειρία από αποτιμήσεις δύο αρχαιολόγων) είτε «χωρίς σημασία, αφου δεν σχετίζονται με την ιστορία της Τέχνης» (αυτές τις ρετσέτες τις έχω και έγγραφες).
Από την πλευρά της διαμόρφωσης «λαϊκού ενδιαθέτου», υπήρξε μια διηνεκής παραπομπή στην τρισκατάρατη περίοδο των Οθωμανών και σε λαμπρές αυτοεξορίες των Ρωμιών, αλλά και αλλογλώσσων ομοφρόνων, που έπαιρναν τα βουνά για να γλυτώσουν το αγαρηνό Λεπίδι. Κι ό,τι σώζονταν χτισμένο ή ρημαγμένο στα εθνικά τοπία, ήταν τουρκομερίτικο ενώ η λαϊκή παράδοση, τα γιορτάσια, τα παναϋρια και τα «ήθεα και εθίματα» παρήχθησαν από εξαπατήσεις αμαθών μπέηδων. Το πόσο «Βυζάντιο» περιέχεται, μετεξελιγμένο στη συμπεριφορά των εμίρηδων και των σουλτάνων, δεν χρειάζεται να μαθευτεί. Ποτέ.
Κι ενώ οι κουτόφραγκοι στες χώρες των ανακάλυπταν (οι μωροί) τα δάνεια και τα αντιδάνεια των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, τον κοινοτισμό, και τις μηχανές εδάφους, αλλά και τον πρώιμο καπιταλισμό, μετρώντας πόσες βελονιές κέρδιζαν με την ύπαρξη εφευρέσεων που έδιδαν κεφάλαια και φρίκη στις κοινωνίες τους, εμείς, τα διαβάζαμε σε ξένη βιβλιογραφία και ανακαλύπταμε τις περιπέτειες των Τροχών, τον Άνεμο και το Νερό, την προχωρημένη αμειψισπορά, τις εξαντλητικές καταγραφές κτημάτων και οικογενειών, μέσα από τους δυτικούς που «τα δικά τους καντιποτένια είχαν τρόπο να τα αναδείξουν, ενώ εμάς μας έκλεβανοι κανάγιες».
Περπάτησα και βρήκα αρκετά, μόνος η μετά συντροφιτών, και αφοσιώθηκα στους άυλους θησαυρούς των τόπων, προσφυγικών ή εντοπίων, αποφεύγοντας τα στερεότυπα που δεν πολεμούσαν την δημιουργική φαντασία, αλλά την απέρριπταν με βδελυγμία. Αλλά προτίμησα να θεωρούμαι πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης. Έλυωσα τα όποια πάχη και κάλλη μου, αλλά ως άτομο δεν ήταν δυνατή άλλη λειτουργία πάρεξ του κράχτη, του τελάλη και του περιστερά. Ανοιξα μια τρυπίτσα στο λευκό σεντόνι και είδα μια Βαλχάλλα που επέτρεψα να με μολύνει. Όλα τα άλλα, λογοτεχνία και το λουρί της μάνας. Καλύτερα Σάθας, παρά όρθιος στο ματωμένο καναβάτσο του καημού της Ρωμιοσύνης.
