Η ντάνα με χαρτιά που μου έλαχε, καθώς  την άδραξα τυχαία, από τα «ακαθάριστα» κομμάτια του αρχείου μου, έπεσε σε λίστες εργαζομένων στα μνημεία της Σαλονίκης, περιόδου 1979/80.  Ιδιότητα, μεροκάματα, δαπάνες, υλικά, τέτοια ζητήματα. Όχι μόνιμοι, όχι συμβασιούχοι. Αυτά τα τηρούσαν άλλοι στην υπηρεσία. Στη δική μου λίστα, το λεγόμενο «τεχνικό προσωπικό». Αρχιτεχνίτες, τεχνίτες, βοηθοί τεχνίτες. Στην μισθοδοσία. Διότι, ανάμεσά τους, υπήρχαν αρχαιολόγοι, τοπογράφοι, εξαπανέκαθεν εργάτες, μεταγραφές από άλλα «βάναυσα» επαγγέλματα. Αλουμινάδες, ξυλουργοί, ή ανειδίκευτοι.

Μόνον δύο ήταν σαφώς βύσματα από υπουργικό τηλεφώνημα. Κι αυτοί, εκ μεταναστών Ελλήνων από Αστραλία και Γερμανία, συνταξιούχοι εξ ατυχημάτων, αλλά στα βοηθητικά ήταν χρήσιμοι.Οι περισσότεροι, προχώρησαν, ανέβηκαν κλίμακα, μονιμοποιήθηκαν, εντάχθηκαν στο επιστημονικό προσωπικό της Υπηρεσίας αργότερα, άλλοι συγκρότησαν λαμπρά συνεργεία που ευδοκίμησαν.

Ήταν κυβέρνηση Ράλλη. Κανένας ποτέ δεν ρώτησε για τα πολιτικά τους φρονήματα. Οι περισσότεροι επιστήμονες είχαν προταθεί από συναδέλφους τους που ήταν του Δημοσίου ή από τις σχολές που δίδασκαν καθηγητές που είχαν την ευθύνη συγκεκριμένων έργων. Ο μόνος εργοδηγός ήξερε να κρατά ημερολόγιο έργου και ήξερε τι υλικά λείπουν, φροντίζοντας εγκαίρως να υπάρχουν στο εργοτάξιο. Μόνον τα μείζονα υποέργα ήταν με εργολάβο. Η αυτεπιστασία ήταν ο κανόνας.

Πολλοί πρόκοψαν. Αργότερα έγιναν κανονικοί υπάλληλοι, πήραν προαγωγές,μετακινήθηκαν, έγραψαν εργασίες, απέκτησαν μεγάλη εμπειρία. Κανένας δεν ήξερε τι ψήφιζαν.

Κοιτάζοντας ονόματα, πρόσεξα μερικούς που πέρασαν σε πανεπιστημιακές έδρες, ενώ οι περισσότεροι είναι πλέον συνταξιούχοι ή αποδημήσαντες εις Κύριον. Προείχε η εμπειρία και η χρησιμότης εν Υπηρεσία. Και δεν γνώρισα προϊστάμενο ή υπεύθυνο έργου (η ανάληψη ευθύνης πάντα γραπτώς, με έγγραφο!) που να περιφρόνησε αγράμματο ή να υποστήριξε ομοϊδεάτη.

Σπανιότατα γινόταν διαγωνισμοί, δεν υπήρχε ΑΣΕΠ  αλλά υπήρχαν τακτικές εκθέσεις αξιολόγησης. Είναι αληθές ότι με το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, ήρθαν, αλλά σε ανώτατες θέσεις, νεότατα άτομα που δεν μας γέμιζαν το μάτι, αλλά υποθέτω πως έμαθαν κι αυτοί.

Τέλειωσε η δουλειά μας, άλλοι συνέχισαν, άλλοι παραιτήθηκαν. Κοντεύουν σαράντα χρόνια από τη λίστα που χάζευα σήμερα και η διαδικασία πρόσληψης προσωπικού, συνήθως και πάλι ξεκινά από κάποια υπηρεσία ή πόστο χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις και η απέθαντη κλίμαξ της υπομονής ισχύει πάντοτε: εργάτης, απόσπαση σε θέση γραφείου, και μετά, ο δύσκολος δρόμος της προαγωγής.

Ενδιαμέσως, μία αφόρητη χαρτούρα από ευρωπαϊκά πλέον έγγραφα. Αυτό άλλαξε, κι ακόμη ένα: δεν υπάρχει περίπτωση να μη γίνεται γνωστό τι καπνό φουμάρει ο εργαζόμενος.