[Αποτυχημένη επέμβαση 1]
Δυό βήματα από την Πλατεία Συντάγματος βρίσκεται η Στοά Εμπόρων. Συνδέει την οδό Βουλής με μια πάροδο της οδού Λέκκα. [1] Ο κόσμος την αποφεύγει. Εντός στοάς παύει όλη η κίνηση του δρόμου και των μαγαζιών, και νέα ερειπία βλασταίνουν μουλωχτά σαν μύκητες. Η ερειπίωση έχει τρόπους να χτυπά στην καρδιά της πόλης.
Η κατάσταση της στοάς επιδεινώθηκε όταν απέτυχε μια προσπάθεια να πάρει ζωή ξανά. Το 2014 ομάδες καλλιτεχνών μετέτρεψαν τα μαγαζάκια σε χώρους για «συνεργατικές δράσεις», «δημιουργικές συμπράξεις» και εικαστικές «παρεμβάσεις», με σκοπό να «ενεργοποιηθεί» εκ νέου η στοά σύμφωνα με ένα «νέο μοντέλο ανταλλακτικότητας». Κι αυτή αντί να ανανήψει, ερειπιώθηκε επί τα χείρω.
Λειτούργησε ένα εργαστήριο κουκλοθέατρου για λίγο, κι ένα εργαστήριο μουσικών οργάνων, κι ένα εργαστήριο για ποτά από βρώσιμα λουλούδια, κι ένα πιλοποιΐο (καπελάδικο, δηλαδή), τέτοια πράγματα επιτηδευμένα ρετρό, πιο δήθεν κι από νέον φώτα σε θεατρική παράσταση, που θα έλεγε ένας κακεντρεχής φλανέρ. Στο διαδίκτυο είναι ακόμη ανηρτημένα τα εξής, γραμμένα στον χιπστερικό ενεστώτα:
«Nέοι δημιουργοί, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, δημιουργικά δίκτυα, πολυδιάστατες ομάδες εργασίας και άτυπες συλλογικότητες, συμπράτουν για να αναζωογονήσουν και να επιμεληθούν τα κενά καταστήματα της στοάς. Η Στοά των Εμπόρων, η οποία αποτελεί σύμβολο της εξαφάνισης του μικρο-εμπορίου και της δεξιοτεχνίας αλλά και της παρακμής της δημόσιας διοίκησης, αφήνει πίσω της ίχνη μιας παλιάς κοινωνικής δομής και μιας Αθήνας που τείνει να χαθεί».[2]
Το πείραμα δεν στέριωσε. Η συγκόλληση με την «παλιά κοινωνική δομή» δεν φτούρησε. Υπήρξαν επιπλοκές. Η Στοά Εμπόρων προσβλήθηκε από πολεοδομική σηψαιμία. Τα απολειφάδια των παρεμβάσεων (μια στενόμακρη βιτρίνα με φωτογραφίες από την επέμβαση του 2014· πινακίδες με πληροφορίες για τις πολυδιάστατες ομάδες εργασίας· γελοία αυτοκόλλητα δαπέδου· φυλλάδια και παρατημένα αντικείμενα εντός των μαγαζιών) συσσωματώθηκαν σε ένα σύγχρονο ερείπιο υβριδικό. Τα ίχνη «μιας παλιάς κοινωνικής δόμης» τρίφτηκαν στην άλμη νέων και βγήκε ένα πάστωμα με αλλόκοτες προσχώσεις. Είναι και βραδιές που η έντονη μυρωδιά ούρων δυσχεραίνει την αυτοψία.
Κάποτε οι απόπειρες αναζωογόνησης καταλήγουν πιο θλιβερές από τη φυσική αποδρομή των πραγμάτων. Καλύτερα να ρημάζουν τα πράγματα ως έχουν. Σε ό,τι απλώς ρημάζει επιβιώνει μια κάποια ευθύτητα. Ό,τι δήθεν ζει ξανά εξαθλιώνεται δίχως έλεος.
Η Στοά Εμπόρων είναι ένα κούφιο κόκκαλο με τ’ άκρα ανοιχτά κι αδιέξοδη εντέλει.
[Αποτυχημένη επέμβαση 2]
Στην Πλατεία Δεξαμενής βρίσκονται τα κατάλοιπα μιας ακόμη αποτυχημένης επέμβασης στον δημόσιο χώρο. Ένας πολυεδρικός στύλος με θυρίδες διαφορετικού μεγέθους, που θα λειτουργούσε ως ανταλλακτική βιβλιοθήκη. Η κατασκευή τοποθετήθηκε στα 2012. Tότε ήταν κομψή σαν σύγχρονο γλυπτό. Οι περαστικοί θ’ άφηναν βιβλία που δεν θέλουν, για να πάρουν άλλα. Στο διαδίκτυο βρίσκεται ανηρτημένο το σκεπτικό των δημιουργών. Όπως στην περίπτωση της «παρέμβασης» στην Στοά Εμπόρων, διαβάζουμε ένα κείμενο σε χρόνο ενεστώτα με στόχευση εναλλακτική, κι ολίγον ουτοπική:
«Η ανταλλακτική βιβλιοθήκη αποτελεί μια εναλλακτική προσέγγιση στην παραδοσιακή έννοια της δημόσιας βιβλιοθήκης. Εξελίσσει την κοινωνική αλληλεπίδραση που μπορεί να επιτευχθεί μέσω των βιβλίων. Η πρόταση αφορά στην τοποθέτηση μίας μοντέρνας κατασκευής στα πρότυπα μίας παραδοσιακής βιβλιοθήκης, με υλικό που διαχειρίζονται οι χρήστες της, χωρίς την εγγραφή τους σε κάποιο μητρώο, δίχως συνδρομή ή χρηματικό αντίτιμο και με ελεύθερο ωράριο λειτουργίας».[3]
Σε λίγους μήνες μέσα το ανταλλακτήριο βιβλίων σφυροκοπήθηκε ανελέητα απ’όλες τις μπάντες. Ο κόσμος δεν αγκάλιασε την πρωτοβουλία. Οι καιρικές συνθήκες το χτύπησαν όπου βρήκαν. Οι αρμόδιοι αδιαφόρησαν για την συντήρησή του. Τώρα η ανταλλακτική βιβλιοθήκη στέκει βανδαλισμένη, και αποσυντίθεται μήνα με τον μήνα. Κάποια κομμάτια έχουν αποκολληθεί. Διακρίνονται οι εσωτερικές ξυλόπλακες. Τα γκραφίτι και οι βροχές έσβησαν ως και τις δυό αράδες που εξηγούσαν το όλο εγχείρημα. Δύσκολα μαντεύεις την αρχική χρήση της κατασκευής. Μία όμορφη ιδέα εκφυλίστηκε σε αταυτοποίητο πράγμα.
Ο Δήμος Αθηναίων δεν μπαίνει στον κόπο να απομακρύνει το κουφάρι, ούτε να το επιδιορθώσει. Είναι ίσως μέρος του concept να διαλυθεί μες στον χρόνο, όπως τα έργα land art που στήνουν οι προχωρημένοι καλλιτέχνες στη μέση του πουθενά.
[Αργή διάλυση]
Ένα ανθρώπινο σώμα ζει 40 ή 50 χρόνια· και σαπίζει όλο σε λίγες μέρες μέσα. Πολλές κατασκευές στο σώμα της πόλης λειτουργούν για λίγο μόνο, έπειτα εισέρχονται σε φάσεις αποδρομής που παίρνουν χρόνια.
Στις 13.3.2018 το ανταλλακτήριο βιβλίων της Πλατείας Δεξαμενής έμοιαζε ικανό να πνέει τα λοίσθια για αιώνες. Στις βρωμερές θυρίδες έβρισκε κανείς χωσμένα τα εξής: διαφημιστικά φυλλάδια· χρησιμοποιημένα χαρτομάντηλα· μια κουλούρα σκοινί· δύο αντίτυπα με ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς, προσφορά εφημερίδας· αντίτυπα της φυλλάδας «Ορθόδοξος Τύπος»· τέλος, ένα περιοδικό για τη νέα γενιά που καταφέρνει τα πάντα. Όλα αυτά γεννούν την απορία: υπολειτουργεί αιφνιδίως το ανταλλακτήριο, έστω ξεχαρβαλωμένο; Ή τα έντυπα πετάχτηκαν εκεί εν είδει κάδου απορριμμάτων; Τον περισσότερο καιρό οι θυρίδες χάσκουν άδειες και σαρκαστικές.
Και στη σηψαιμική Στοά Εμπόρων κάτι ηλεκτροφόρο σκιρτά ακόμη. Είναι οι φωτεινές επιγραφές που αναρτήθηκαν στην οροφή. Τις μάζεψαν εδώ από διάφορες γωνιές της Αθήνας για μια εγκατάσταση δημιουργικού φωτισμού (creative lighting, light art). Αποτοιχισμένες απ’ τις μητρικές επιχειρήσεις, οι επιγραφές απέκτησαν νέα χρήση. Ανάβουν κάθε βράδυ για λόγους εικαστικούς. Πόσο όμορφο, το υπέρλαμπρο νεκροταφείο των φωτεινών επιγραφών! Έχει τη ζορισμένη ένταση της επαναφορτιζόμενης μπαταρίας.
Νύχτα εντός της Στοάς Εμπόρων ο διαβάτης αντιλαμβάνεται πως δεν υπάρχουν παρά μόνον αυτές οι επιγραφές που ήρθαν απ’ αλλού. Κρέμονται σαν κομμένες κεφαλές, ή σαν αφρικάνικα τρόπαια. Ανήσυχος και μόνος ζητεί να φύγει.
Μήπως οι καλλιτέχνες κάνουν για λίγο το κομμάτι τους στο σώμα μιας πόλης που νοσεί; Το όριο ανάμεσα στις αγαθές προθέσεις και στα πυροτεχνήματα είναι δυσδιάκριτο.
Βέβαιο είναι πως η αστική φθίση αντέχει και παραντέχει τις απόπειρες ανάσχεσής της. Mέρη όπως η Στοά Εμπόρων δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους. Οι επεμβάσεις είναι τεχνητές και παρασιτικές, η φθίση συνεχής κι οικεία. Οι μεν ερεθίζουν την δε, κι έτσι σαπίζουν όλα με ρυθμούς διαφορετικούς. Ο κύκλος είναι φαύλος, και παράδοξος, μία στοά χωρίς εξόδους.
Βγαίνοντας από την Στοά Εμπόρων βρίσκει κανείς καταφύγιο στη Στοά Παύλου Καλλιγά (Σταδίου 3), όπου οι αναπαλμοί της πόλης είναι οργανικοί, κι όπου τα φωτιστικά ρημάζουν στον τόπο τους με τρόπο φυσικό.
[1] Για μια καταγραφή των στοών της Αθήνας βλ. την προσεγμένη και
πολύτιμη έκδοση της Νατάσσας Παππά, Εντός Στοάς: Αθηναϊκά
περάσματα, Αθήνα: Χαρτοβασίλειον 2015, όπου και χάρτης των στοών
του εμπορικού τριγώνου: http://cargocollective.com/intostoas/Into–Stoas
[2] http://www.tracesofcommerce.com/1/
Συγγραφέας: Νικήτας Σινιόσογλου
Πηγή: http://www.bibliotheque.gr
